عكس در قضاياى شرطيه‌

(483) عكس قضاياى شرطيه چنين بدست مى‌آيد كه اجزاء يعنى مقدم و تالى آنرا بيكديگر مبدل سازيم. و كلى و جزئى بودن آن (كه از جهت دوام و استمرار و عدم استمرار حكم است) در موجبه و سالبه با حمليه يكى است.

(483/ 2) شرطيه منفصله عكس ندارد. زيرا ترتيب طبيعى در تقدم و تأخر اجزاء ندارد و مفاد عكس با اصل يكى ميباشد زيرا مفاد منفصله حكم بعناد بين دو جزء قضيه است و هريك از اجزاء مقدم يا مؤخر ذكر شوند تغييرى در حكم پديد نيامده و عكس بدون فائده است.

(484) مثالهائى براى عكس در قضاياى موجبه و سالبه‌

موجبه كليه (اصل): هر انسانى حيوان است، (عكس) بعضى حيوانها انسان هستند.

موجبه جزئيه (اصل): بعضى انسانها سفيدپوست هستند، (عكس) بعضى سفيدپوستها انسان هستند.

سالبه كليه: (اصل) هيچ انسانى سنگ نيست، (عكس) هيچ سنگى انسان نيست.

سالبه جزئيه: بعضى انسانها سفيدپوست نيستند، عكس ندارد.

شرطيه متصله كلّيه (اصل): هرگاه آفتاب برآيد روز موجود است (عكس) گاهى ميشود كه روز موجود بوده پس آفتاب بر آمده باشد.