است درخت شود. و نطفه ممكن است انسان گردد و كودك نادان ممكن است دانا گردد. همه اينها ممكن استعدادى ميباشند زيرا براى اين تحولات آمادگى دارند.

وجود ممكن امكان آنرا از ميان نميبرد

(382) بعضى گفته‌اند قضيه ممكنه آنستكه در قوه وجود و غير موجود باشد زيرا هيچ موجودى بدون ضرورت نيست بنابراين موجود ممكن نخواهد بود [1].

مصنف كتاب ما از اين اشكال جواب داده است:

(382) كه معنى امكان ذاتى چنانكه دانسته شد. ضرورى نبودن محمول براى موضوع بحسب مقايسه خود موضوع با محمول است. بدون آنكه چيز ديگرى غير از موضوع را در نظر بياوريم و هرگاه محمول نسبت بذات موضوع ضرورت وجود و عدم نداشته باشد اينحالت هميشه براى موضوع لازم بوده و هيچگاه از آن قابل جدائى نيست. چه وجود پيدا كند يا هرگز موجود نشود. از اينجهت هيچ تفاوتى در حالت موضوع پيدا نميگردد.

البته اين مطلب مسلم است كه تا چيزى ضرورت وجود پيدا نكند موجود نميگردد. ليكن اين ضرورت ذاتى نبوده و سبب ديگرى كه خارج از خود موضوع است اين ضرورت را بموضوع اضافه كرده است.

اين ضرورت الحاقى و عاريتى بوده و بستگى برابطه با علت داشته‌

[1] جوهر النضيد صفحه 58.