تعريف منفصله‌

(179) منفصله قضيه‌اى است كه بتنافى بين دو جزء آن حكم شود و مفاد قضيه اين باشد كه دو چيز با يكديگر جمع نميشوند چه آن دو چيز كه با يكديگر جمع نميشوند دو امر وجودى يا دو امر عدمى باشند. يعنى حكم شود كه وجود دو چيز يكجا جمع نميشود يا عدمشان در يك مورد باهم محقق نميگردد. و يا آنكه نه باهم در يك مورد موجود ميشوند و نه معدوم ميگردند.

انفصال نقيض اتصال است. قضيه متصله ميرساند كه دو چيز بهم پيوسته هستند. و منفصله مينماياند كه بايستى از يكديگر جدا باشند.

(180) انفصال و عناد در اصل بين دو امر متناقض يافت ميشود زيرا هريك از دو نقيض بالذات مانع از تحقق ديگرى ميباشد و هرگاه دو چيز مساوى با دو طرف نقيض باشند بواسطه عارض لازم آنها كه متناقضان ميباشند بين آنها عناد يافت ميشود و هريك مانع از تحقق ديگرى ميشوند. ليكن عناد آنها ذاتى نيست و عرضى ميباشد.

(181) عناد در مورد قضاياى منفصله از تضاد اصطلاحى اعم است زيرا بازگشت عناد بتناقض است، و تضاد تنها بين كيفيات وجودى يافت ميشود و عناد مابين مفاهيم جوهرى و عرضى هردو ميباشد و بازگشت تضاد نيز بسوى تناقض است.