2- آنكه تفكيك عارض از موضوع در وجود و يا در فكر محال است.

(45) تنها اين تفاوت را با ذاتى باب ايساغوجى دارد كه بعد از ذات موضوع بآن ملحق ميشود زيرا معلول ذات ميباشد و ذاتى بمعنى ايساغوجى علت و مقوّم ماهيت است و علت ماهيت بر ماهيت مقدم است.

معنى ديگر ذاتى- عرض ذاتى در مقابل عرض غريب‌

(46) در هرعلمى از عوارض ذاتيه موضوع آن علم گفتگو ميشود و شيخ در منطق اشارات‌ [1] آنرا ذاتى باب برهان ناميده است.

ذاتى باب برهان آنستكه از جوهر و ماهيت موضوع صادر شود خواه با واسطه يا بدون واسطه باشد. در اين اصطلاح لازم ذاتى برهان شامل لوازم وجود و ماهيت هردو ميشود. بخلاف قسم اول كه محدود بلوازم بى‌واسطه ماهيت بود. بنابراين تعريف، ذاتى باب برهان شامل سه نوع محمولات عرضى ميشود:

1- اعراضيكه بدون واسطه معلول ذات موضوع بوده و واسطه در ثبوت نداشته و با موضوع مساوى باشند.

2- اعراضيكه بواسطه جزء ذات كه مساوى با ذات است (مثل فصل) بر موضوع عارض گردد.

3- اعراضيكه بتوسط ذاتى اول در صورتيكه مساوى با موضوع باشد بموضوع ملحق گردد. همه اينها از جوهر موضوع صادر ميشوند و ذاتى هستند قسم اول بدون واسطه و دو قسم اخير با واسطه ميباشند.

[1] صفحه 58.