3- تشكيك بحسب تقدم و تأخر مثل پدر كه بحسب زمان وجود بر فرزند متقدم و فرزند متأخّر است.

4- تشكيك بحسب شدت و ضعف مثل نور كه در خورشيد شديدتر و در چراغ ضعيف‌تر است.

5- تشكيك بحسب زياده و نقصان مثل مقدار كه در يك متر زيادتر و در نيم‌متر كمتر است و اين قسم مخصوص بكم متصل است.

6- تشكيك بحسب اكثريت و اقليت مثل مقدار كه در ده بيشتر و در پنج كمتر است و اين مخصوص بكم منفصل است.

جامع بين همه اقسام شش‌گانه آنستكه بگوئيم تشكيك بكمال و نقص حاصل ميشود.

(24) تشكيك عامى- خاصى- اخصى‌

تشكيك با چهار چيز يافت ميشود:

1- كلى مشكك.

2- مصاديق كلى كه تشكيك در مورد آنها ظاهر ميشود.

3- منشأ اشتراك.

4- منشأ اختلاف.

لزوم كلى و مصاديق محتاج بتوضيح نيست. و منشأ اشتراك و منشأ اختلاف از اين جهت لازم است كه تفضيل موقوف است بر وجود موضوع مشترك فيه. زيرا نميتوان گفت قند از نمك شيرين‌تر است و بو على از فلان جنگل‌نشين باسوادتر، زيرا نمك در شيرينى و جنگل نشين در سواد شركت ندارد.