(4/ 2) تفاوت حدس و فكر

خواجه طوسى در شرح منطق اشارات‌ [1] گفته است فكريكه بازاء حدس است آن فكرى است كه حركت اوّل را داشته و فاقد حركت دوم باشد يعنى ذهن از مجهول بمعلوم مناسب توجه يافته و در آنجا متوقف بماند و اين يكى از معانى فكر است. اين بيان موافق با عقيده مشهور است كه تفاوت بين حدس و فكر را باين گذاشته‌اند كه حدس با يك حركت انجام ميشود و فكر با دو حركت ليكن از گفتار خواجه در شرح نمط سوم اشارات‌ [2] خلاف آن برمى‌آيد زيرا در آنجا خواجه قول امام رازى را كه گفته است: حدس واجد حركت دوم است و حركت اول را ندارد زيرا حد اوسط دفعتا بذهن آمده و سپس از حد اوسط انتقال بمطلوب حاصل ميشود خواجه اين بيانرا رد نموده و ميگويد شيخ حدس را بدون هيچ حركتى ميداند و فرق حدس و فكر از دو جهت است يكى آنكه در حدس واسطه و مجهول دفعتا و باهم بدون تقدم يكى بر ديگرى بذهن مى‌آيند و فكر چنانكه گذشت با دو حركت است تفاوت ديگر آنكه ممكن است در فكر انبتات روى دهد يعنى فكر در حركات خود متوقّف مانده و به نتيجه مطلوب نرسد ولى در حدس انبتات نيست يعنى مسلما نتيجه حاصل است و ظفر بر مطلوب حاصل ميشود.

اگر تفسير امام را كه موافق با عقيده مشهور است بپذيريم‌

[1] ص 11.

[2] ص 359.