انسان نيست و در واقع انسان، داراى سه فرد: از ملكوتى و مثالى و مادى نيست بلكه آن فرد، فرد مجازى انسان است، در اين صورت آن همه شرايط براى اجراى قواعد مثبت عوالم و آن همه بحوث، همه به منزله سر بى‌صاحب تراشيدن مى‌باشد.

بحث و تعقيب‌

در كلمات اساطين فن حكمت و سلاطين اقليم شهود، مسطور است كه اعيان ثابته به تبع اسما و صفات حق، داراى ثبوت علمى و ظهور ظلّى و تطفّلى و اسما به تبع ذات، متقرر و اعيان، صورت اسماى الهيه‌اند.

حكماى محقق، هر وجود دانى را در وجود عالى متقرر و متحقق مى‌دانند. سرّ مطلب، آن است كه معلول، تجلى و ظهور و صورت علت و مظهر كمالات و مجلاى صفات علت مى‌باشد. بين هر علت و معلول خاص، يك نحو مناسبت ذاتيه موجود است كه همين مناسبت، سبب ظهور و تجلى علت به صورت معلول و يا به لسان اهل برهان به مناسبت همين مناسبت ذاتيه، معلول خاص از علت خاص صادر مى‌شود و علت خاص در معلول مخصوص و متشخص، اثر مى‌گذارد و اگر اين مناسبت و سنخيت نباشد، لزوم صدور كل شي‌ء عن كل شي‌ء. يكى از طرق اثبات تشكيك خاصى و وحدت اصل وجود و بودن عليت و معلوليت، عين تشأّن و ظهور علت به صورت معلول، اين طريقه است.

اهل كلام از قدما و فقها و اهل حديث و كثيرى از فضلاى معاصرين كه در عقليات تدرّب ندارند، از اين قول و ثمرات آن فرار مى‌كنند و سنخيت بين علت و معلول و بالأخره مناسبت تامه وجوديه بين حق معبود و حقايق امكانى را ملازم با وقوع حق اول در انواع امكانى مى‌دانند، در حالتى كه حقيقت وجود، از حقايق نوعى و جنسى بشمار نمى‌رود و خارج از مقولات و حق اول در عين تجلى‌