بحث تفصيلى در بيان اقسام برزخ از برزخ نزولى و صعودى‌

برزخ و مثال، بر دو قسم است: برزخ و مثال نزولى و مثال و برزخ صعودى.

نگارنده اين سطور، در رساله مستقلى به نحو مبسوط در اين مسأله بحث نموده است. و براى روشن شدن بعضى از مسائل موجود در اين رساله و نيز بيان بعضى از مطالب كه به جمعى از خواص نيز مشتبه شده است، به طور مختصر مطالبى را تقرير و تحرير مى‌نمايد.

بايد متوجه بود كه عالم مثالى عبارت است از عالمى روحانى و مجرد و موجود از جوهرى نورى يا نورانى كه از لحاظ جسميت و تجسم- يعنى جسم بودن و محسوس و متقدر بودن- شبيه جواهر جسمانى موجود در عالم ماده و از حيث تجرد و برائت از قبول حركت و اباى از تغير و كون و فساد به عوالم عقلانى از جواهر مجرده و عقول مطهره و ارواح عاليه و حروف عاليات شبيه است.

به عبارت واضح‌تر، حقايق برزخى نه جسم مركب مادى مى‌باشند و نه جواهر مجرد عقلانى به همين مناسبت برزخ و حد فاصل بين اين دو عالمند، لذا شيخ كامل مكمّل، غوث اكبر، محيى الدين ابن عربى در كتاب فتوحات مكيه مى‌فرمايند:

«و كل ما هو برزخ بين الشيئين، لا بدّ و أن يكون غيرهما، بل له جهتان يشبه‌