هوياتها و هذا الوجود الخاص ... به اعتبار قوام آن به مقوم كلّ، باقى و دائمى است، اگر چه تبدل و سيلان و حركت در مجالى و مظاهر آن، واقع شده است. ملاك جهت وحدت كثرات و ملاك بقاى هويت شخص، همان وجود خاص است كه در جميع نشآت موجود است و اين وجود خاص همان بدن انسانى خاص است كه به نفس نطقى قائم است و اين بدن، در مرتبه‌اى داراى سيلان و در مقامى ثابت و در مرتبه‌اى محل صورت نوعيه يعنى نفس ناطقه و در نشآت آخرت همين بدن، ظل نفس ناطقه و به حسب اصل وجود حىّ و شاهد و حاضر است و مى‌شود وجود واحد داراى وحدت جمعى باشد كه در مرتبه‌اى مجرد تام و صرف و در مرتبه‌اى مجرد برزخى، و در مرتبه‌اى جسم متكمّم به حساب آيد و سرّ اين جمعيت، در وجود سعى انسان است. و الوجود كلّما كان أقوى، كان أكثر جمعية ...

بايد به اين مسأله نيز توجه داشت كه اگر چه انسان و هويت خاص موجود بشرى واحد است، ولى داراى شعب و فروع وجودى است نه مثل شعب و فروع وجودى علل عالى و خطوط شعاعى معنوى و جهات فاعلى نسبت به حقايق و معاليل خارجى، بلكه به اين اعتبار كه انسان، داراى مراتب و نشآت خاص از وجود است، و مقام و مرتبه خاص و مخصوص و وجود حقيقى انسان، وجودى است كه مبدأ آن، نطفه است و از ناحيه تكامل و حركات بعد از طى درجات نباتى و حيوانى به مقام عقل بالفعل مى‌رسد و اين موجود در هر مرتبه، داراى احكامى است مخصوص به آن مرتبه.

بنابراين، مرتبه تجرد تام انسان، با مقام تجرد ناقص وى و موطن وجود تجرد برزخى آن با طبيعت جسمانى و صورت نوعى بدنى آن- كه مركب از ماده‌