قاضى سعيد در تعليقات بر اثولوجيا در مقام ايراد بر ملا صدرا كه تجرد نفس انسانى و حيوانى و تحقق قوس صعودى را بر حركت [1] جوهرى مبتنى فرموده‌اند، گويد: «... و إذا عرفت الأمر بهذا الوجه العرشي، ظهر لك أن لا حاجة في تصحيح مراتب النفس في النشأة الأولى و النشأة الآخرة إلى القول بالحركة في الجوهر و ارتكاب التكلّفات و ركوب التعسّفات ... و كما لم يحتج الأمر في السلسلة الأولى إلى تلك الحركة، فقس عليه أمر السلسلة الثانية حذوا بحذو ...».

ما، در حواشى خود بر اين موضع مفصّل بيان نموده‌ايم كه در سلسله اولى و سلسله ثانيه نيز حركت، منشأ تحقق دو قوس است، در نزول وجود، حركت غيبى و در صعود، حركت جوهرى، زمانى، منشأ ظهور و تحصل وجودى متصل واحد ناشى از تجلى غيبى در نزول و همان وجود در صعود نيز به حسب مرور بر مراتب، واحد است. و ملاك و حافظ وحدت، اتصال صور متوالى و متتالى حاصل از حركت است.

قاضى- قدس سره- به واسطه درك محضر درس علامه فيض، در كثيرى از مبانى از ملا صدرا تبعيّت نموده و به مناسبت تأثّرى كه از استاد، ملا رجب على پذيرفته است، اين قبيل از هفواتى كه ذكر شد را در كلمات خود آورده است. و از حكيم علامه ملا عبد الرزاق نيز متأثّر شده است. لذا در آثار نفيس او، مطالب متناقض ديده مى‌شود و آثار او مشتمل است بر غثّ و ثمين و التزام به مبانى متناقض، از خواص اوست. نگارنده، در حواشى خود بر تعليقات اثولوجيا به ذكر پاره‌اى از اين امور پرداخته است.

[1]حقير، در مقدمه مفصل خود بر اصول المعارف استاد قاضى، استاد نامدار در عقليات و نقليات، ملا محسن فيض، در صدد تقرير مرام صدر المتألّهين در مسأله مذكور برآمده و از جوانب متعدد، اثبات نموده است كه مراتب بايد در صعود و نزول به وجودى واحد موجود باشند و بايد وجودى واحد سارى در دو مرتبه باشد، و تحقّق صعود، مبتنى است بر حركت جوهر و وحدت حقيقت وجود و قواعد عقلى، لزوم سريان يك وجود سعى در صعود و نزول وجود را اثبات مى‌نمايد.