و الاستواء غير مجهول و الاقرار به من الايمان و الجحود به كفر».

برخى از عامه در آيات صفات گفته‌اند: «اتفق الفقهاء كلّهم من المشرق الى المغرب على الايمان بالصفات من غير تفسير و لا تشبيه».

به عقيده اين جماعت در اوراد و اذكار و ادعيه مشتمل بر صفات الهيه و در مقام اقامه نماز و ساير امور عبادى، ما الفاظى را جارى به لسان خود مى‌نماييم، بدون آنكه از آن الفاظ معنايى را بفهميم و آنچه كه ادا مى‌كنيم، اكثرا غير لقلقه لسان چيز ديگرى نيست، نعوذ باللّه من التفوه بهذه الاقوال.

و الحياء و المكر و الاستهزاء، لها اوائل و لها غايات، مثاله الغضب، فان اوله غليان دم القلب و غايته إرادة ايصال الضرر الى المغضوب عليه، فلفظ الغضب فى حق اللّه لا يحمل على اوّله الّذي هو غليان دم القلب، بل على غرضه الّذي هو إرادة الإضرار ... فلفظ الحياء فى حق اللّه- مثلا- يحمل على تركه الفعل لا انكسار النفس ...».

اين مسلك قابل توجه نيست، چون لفظ و كلمه‌اى كه داراى موضوع له خاص است، حمل بر معانيى نموده‌اند و بر مصداقى اطلاق كرده‌اند كه بر آن دلالت ندارد، نه به نحو مجاز و نه به نحو حقيقت. و سيأتى تحقيق الحق و بيان ما هو المرضى عند المحققين و خواهيم گفت كه اين قبيل از اوصاف، مضاف به مرتبه جمع وجود و مقام احديت حق نمى‌باشند، بلكه اين الفاظ به مقام فرق وجود و مرتبه تفصيل حقيقت هستى اضافه مى‌شوند كه نه به تأويل حاجت است و نه به تنزيه و مذهب اهل عصمت و طهارت جمع بين تشبيه و تنزيه است.

و حق تعالى داراى مراتب و شئون مختلف از جمع و فرق و مقام قرآن و فرقان و مرتبه جمع و اجمال و تفصيل است و به همين معنا محمول است آنچه از اهل بيت طهارت مأثور است كه «لا جبر و لا تفويض، بل امر بين الامرين»، حقيقت حق به حسب مقام ذات و مرتبه كنز مخفى و غيب وجود و مقام استهلاك و فناى صفات و اسماء، متعين به هيچ تعيّنى نمى‌باشد و به حسب مقام فرق، وجود اضافه اين قبيل از اوصاف- يدل على كماله و اكمليته، لأنها آيات قدرته و شواهد سعته و مقام حقيقته الإطلاقية- چه آنكه اصل حقيقت وجود جميع جهات وجودى را استيعاب نموده؛ به عبارت ديگر: اثبات اين اوصاف بر حق تعالى و نفى آنها از حق تعالى دلالت بر كمال و سعه وجودى حق دارد، چه آنكه اضافه اين اوصاف دليل بر سعه وجود و احاطه تامّه قدرت او و مراتب الوهيت اوست كه «فى السماء إله و فى الأرض إله».

عدم اضافه اين صفات دلالت دارد بر استغناى ذاتى و نزاهت تامه حق از اوصاف موجب نقص.

مسأله بداء و اطلاق فرح و سرور و غضب و نيز اضافه اوصافى نظير تردد و ... به نحو حقيقت بدون تأويل بر حق اوّل اطلاق مى‌شود و كليه آيات صفات بنا بر اين مقدمه- بنا بر مسلك اهل توحيد- از محكمات آيات به شمار مى‌روند.