اولى واقعيت خارجى داريم و نمى‌توان دو معقول اوّل پيدا كرد كه با يك وجود موجود باشند.

اگر ما دو مفهوم كلى انسان و سفيدى را دو معقول اوّل دانستيم، به اين معناست كه انسان وجودى دارد براى خود و سفيدى نيز وجود ديگرى، پس به ازاى هريك از معقولات اولى يك واقعيت خارجى هست، غايت امر اينكه بعضى از اين واقعيات متكى به بعضى ديگرند، مثل اينكه وجود سفيدى متكى به وجود انسان يا چيزهاى ديگر است و يا وجود بو متكى به وجود عطر است ولى در هرحال دو واقعيت و دو وجودند. اين ويژگى را گاه با اين تعبير نيز بيان مى‌كنند كه عروض معقولات اولى خارجى است. در مقابل معقولات ثانيه، چه منطقى و چه فلسفى، ما بازاى خارجى ندارند؛ عروض هيچيك خارجى نيست. هيچكدام از آنها از خود وجود و واقعيتى ندارند، بلكه واقعيت معقولات ثانيه فلسفى عين واقعيت خارجى معقولات اولى است و نيز واقعيت معقولات ثانيه منطقى عين واقعيت ذهنى معقولات اولى است.

تذكر اين نكته به جاست كه شمارش ويژگيهاى فوق به‌معناى تباين آنها نيست؛ چه بسا متداخل يا لازم و ملزوم يا حتى بيان يك ويژگى به دو عبارت باشند ولى براى اينكه مسئله كاملا روشن شود و در ضمن اصطلاحاتى كه در اين بحث به كار رفته واضح شوند، آنها را جدا جدا و بيان كرديم.

2- 1- 3- 7: معقولات ثانيه‌

در توضيحى كه درباره معقولات اولى و ويژگيهاى آنها داده شد، در ضمن، به ويژگيهاى معقولات ثانيه نيز اشاره شد ولى در اين ميان آنچه از همه بارزتر است اين است كه معقولات ثانيه ما بازا ندارند و ما در اينجا به توضيح همين امر مى‌پردازيم.

گفتيم كه معقولات ثانيه از خود وجودى در عرض وجود ساير اشيا ندارند. چنين نيست كه خود اينها سلسله واقعياتى باشند در عرض ساير واقعيات كه نفس آنها را يافته و صورتى جزئى و سپس صورتى كلى آنها در ذهن پديد آمده است، بلكه واقعيت اين معقولات عين واقعيت ذهنى يا خارجى ساير اشياست. در توضيح اين مطلب بايد گفت: معقولات ثانيه هميشه به صورت صفات و احكام ساير اشيا هستند. معقولات ثانيه منطقى صفات و احكام موجودات ذهنى؛ يعنى، صفات و احكام مفاهيم‌اند و معقولات ثانيه فلسفى صفات و احكام موجودات خارجى هستند. مفاهيمى مانند كلىّ، جزئى، ذاتى، عرضى، نوع، جنس، فصل،