نام کتاب : أسرار الحكم نویسنده : محقق سبزوارى جلد : 1 صفحه : 29
در اين بخش: «در هر باب از
ابواب عبادات»، به «رئوس مسائل فقهيّه نيز» اشارت رفته است، «تا وضيع و شريف، همه
بهرمند گردند و سعادتى ببرند»[1]، با اين تصريح كه: «بالجمله، با احكام كار نداريم».[2]
سبزوارى به مناسبتى گفته
است: «خلاف اجماع، بر هيچ مجتهد جايز نيست، و تشريع بر همه حرام است، و دين، سمحه
سهله آسان».[3]
اين ديدگاه، با اعتقادى
مطابق است كه تمام فقهاى سنّتى، بر طبق آن مشى مىكنند، حال آنكه در همين سيستم،
برهانهايى محكم و متقن بر عدم انعقاد كلّى ماهيّت «اجماع» اقامه شده كه مقام
اجماع را در ميان «ادلّه اربعه» به پايينترين سطح ممكن مىكشد. به طور كلّى، سخن
مدّعيان اجماع، قائم به دليل قانع كنندهاى نيست. اگر سبزوارى معتقد به اجماع است،
از اين روست كه آن را به «سهله» و «سمحه» ارتباط مىدهد. امّا سؤال مهم اين است كه
اگر «اجماع» بر خلاف «سهله و سمحه» بود، چاره چه خواهد بود؟[4]
سبزوارى، با تحرير بخش
دوّم اين كتاب، و اختصاص داد آن به موشكافى در اسرار درونى و بيرونى عبادات، و
بيان دريافتهاى معنوى با لسان عرفان، پيشگام واديى محسوب مىشود كه كمتر فيلسوفى
در آن گام نهاده است. او بعضى اوقات، در اين بحثهاى خود، برداشتهاى جالبى را
مطرح مىنمايد كه نمونهاى از آن را
الأسماء»- شرح دعاى جوشنكبير/ 29. (نجف قلى حبيبى در تقسيمبندى آثار سبزوارى، اسرار الحكم را از آثارتصنيفى مستقل وى به شمار مىآورد). «اسرار الحكم به فارسى كه آن را به خواهش ناصرالدين شاه قاجار نوشته است ... بسيارى از مطالب اسرار الحكم، برگرفته از كتب ديگرفلاسفه و متكلّمين سابق است و از اين رو ...»، «ديوان اسرار»/ 131 و نيز «دايرةالمعارف تشيع»، ج 9/ 74.
[1] - «اسرار الحكم»-نسخه مستوفى-/ 459.
[2] - همان/ 482.
[3] - همان/ 482.
[4] - بىجهت نيست كه دردورانهاى اخير، حملات بنيان كنى بر عليه اجماع صورت گرفته كه رهبرى آن را فقيهىتهرانىّ الاصل و نسبتا روشنفكر بر عهده گرفته و اساسا «سنّت» را در برابر «قرآن»،قابل طرح نمىداند و با اين حساب، معلوم است كه چه تعامل خرد كنندهاى با اجماعبرقرار كند.
نام کتاب : أسرار الحكم نویسنده : محقق سبزوارى جلد : 1 صفحه : 29