فيه وقتين اى تحرّك فيه وقتين، و كان يزعم ان الالوان و الطعوم و الأراييح و الحرارات و البرودات و الاصوات و الآلام اجسام لطيفة و لا يجوز ان يفعل الانسان الاجسام، و اللذّة أيضا [1] ليست من فعل الانسان عنده، و كان يقول ان ما حدث فى غيره حيّز الانسان‌ [2] فهو فعل اللّه سبحانه بايجاب خلقه للشى‌ء [3] كذهاب الحجر عند دفعة الدافع و انحداره عند رمية الرامى به و تصاعده عند زجة الزاجّ به صعدا [4] و كذلك الادراك من فعل اللّه سبحانه بايجاب الخلقة و معنى ذلك ان اللّه سبحانه طبع الحجر طبعا اذا دفعه دافع ان يذهب و كذلك سائر الاشياء المتولّدة و كان‌ [5] يقول فيما حكى عنه ان اللّه سبحانه خلق الاجسام ضربة واحدة و ان الجسم فى كل وقت يخلق و كان يزعم ان الانسان هو الروح و انه يفعل فى نفسه، و اختلف عنه هل يفعل فى ظرفه و هيكله فالحكاية الصحيحة عنه انه يفعل فى ظرفه، و من الناس من يحكى عنه انه يفعل‌ [6] فى هيكله و ظرفه و قال غيره من المتكلّمين ان الارادات و الكراهات و العلم و الجهل‌

[1] أيضا د لانها ق س ح‌

[2] حيز الانسان: حيز الانسان عنده ق‌

[3] خلقه للشى‌ء: الخلقة خلقة الشي‌ء ح‌

[4] و انحداره ... صعدا: قابل به ص 402: 10- 11

[6] يفعل: استدرك فى ح قبلها «لا» و لعله الصواب‌

[5] (10- 11) راجع كتاب الانتصار ص 51- 52 و الفرق ص 126- 127 و الفصل 5 ص 54