و اكثر آنرا نماز ميخواندند و عبادت ميكردند، و اگر راجع بمجموع شبها باشد مقصود آنست كه در بعضى از شبها همه‌اش را ميخوابيدند و نماز شب از آنها فوت ميشد ولى در بيشتر شبها بنماز شب برخاسته و نماز شب جز در بعضى از شبها از آنها فوت نميشد.

بنظر ميآيد وجه ثانى متخذ از روايتى است كه در مجمع نقل شده و در آنجا فرموده: بقولى مراد آنست كه: كمتر شبى بر آنها ميگذشت كه در آن نماز نخوانند و اين از ابى عبد اللّه عليه السّلام نقل شده است.

ظاهرا مراد از آيه همان است كه از آنحضرت نقل شده و گر نه در همه شبهاى عمر نخوابيدن جز اندكى همه را ميسّر نيست و مؤيّد آن آخرين آيه از سوره مزمّل است كه در ضمن آن فرموده: عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ... اين لفظ تنها يكبار در قرآن مجيد آمده است.

هد

تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبالُ‌ هَدًّا مريم:

90. هدّ منهدم كردن و منهدم شدن است با شدّت صوت. «الْهَدُّ: الهدم بشدّة صوت».

«هَدًّا» در آيه ممكن است در جاى حال باشد بمعنى مهدوة و شايد مفعول و در تقدير «تهدّ هدّا» باشد يعنى:

نزديك است از نسبت فرزند بخدا آسمانها پاره پاره شود و زمين شكافته شده و كوهها ساقط و منهدم گردند.

اين لفظ فقط يكبار در كلام اللّه آمده است.

هدم‌

وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ‌ لَهُدِّمَتْ‌ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ ... حج:

40. هدم بمعنى شكستن و خراب كردن است يعنى: اگر نه اين بود كه خدا بعضى از مردم را ببعضى دفع ميكند، هر آينه صومعه‌ها و كليساها و معابد يهود و مساجد منهدم و خراب ميشدند اين آيه در «بيع» بررسى شده است و اين لفظ بيشتر از يكبار در قرآن مجيد نيامده است.

هدهد

شانه بسر. ماجراى اين‌