در حال ظالم بود نشان قبض روح ميكنند. گويند در چه كار بوديد؟

گويند ما مقهور و بى‌چاره بوديم (كفّار و اوضاع محيط مانع از آن بود كه مسلمان زندگى كنيم و دستور خدا را بكار بنديم) ملائكه گويند:

مگر زمين خدا وسيع و بزرگ نبود كه هجرت بكنيد (آيا در اين زمين پهناور جائى نبود كه بآنجا مهاجرت كرده و خداى خويش را بندگى كنيد؟!) اينگونه مردم جايشان آتش است.

اين آيه و آيه ما بعد آن در «ضعف» در بحث مستضعفين مورد بررسى قرار گرفته است و اين آيه روشن ميكند:

هر جا كه انسان نتوانست بدين خويش عمل كند بايد از آن محلّ كوچيده در محلّ ديگرى كه از جهت مراسم دينى مناسب است اقامت گزيند و گر نه پيش خدا معذور نخواهد بود، در صدر اسلام وظيفه مسلمين آن بود از مكّه معظّمه كه در تصرّف مشركان بود كوچيده و بمدينه منوّره روى آورند اين حكم همواره بقوّت خود باقى است.

(2) در باره آيه‌ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ‌ الْمُهاجِرِينَ‌ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ ...

توبه: 100. در «سبق» مفصّلا بحث شده است آيا «الْمُهاجِرِينَ» در اين آيه فقط شامل آنهاست كه بمدينه پس از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله هجرت كردند يا مهاجرين حبشه را نيز شامل است؟

بنظر ميآيد مراد مهاجرانى است كه پس از مهاجرت آنحضرت، بمدينه هجرت كردند و مهاجران حبشه نيز آنگاه كه بمدينه آمدند مشمول آن شدند و باحتمال قوى ميشود گفت كه وصف مهاجرت بآنها كه بحبشه رفتند دو بار شامل ميشود و از اوّل داخل در عموم‌اند.

قرائت مشهور در «وَ الْأَنْصارِ» بكسر راء است عطف به‌ «الْمُهاجِرِينَ» مراد از سابقون قهرا كسانى‌اند كه در ايمان بخدا و رسول از همه سابق و جلوتر بودند وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ‌