كرده بآتش و مثل‌ قُتِلَ الْإِنْسانُ‌ ما أَكْفَرَهُ‌ بقولى آن در آيه اول بمعنى استفهام است.

موارد حرف بودن «ما» بقرار ذيل است:

1- ماء نافيه. و آن اگر داخل جمله اسميّه شود بعقيده نحاة حجازى، تهامى و مكّى عملش مانند «ليس» رفع اسم و نصب خبر است مثل: ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ‌ يوسف:

31. يعنى: اين بشر نيست بلكه فرشته بزرگوارى است.

2- ماء مصدريّه. مثل: وَ ضاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ‌ بِما رَحُبَتْ‌ توبه: 25.

كه در تقدير «برحبها» است و آنرا موصول حرفى نامند يعنى: زمين با آن وسعتش بر شما تنگ گرديد.

3- ماء زائده. مثل: إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما اسراء: 23. كه در اصل «ان ما» و ما زائد و براى تأكيد است. و مثل: فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً مريم: 26.

4- ماى كافّه. همان است كه بحروف شبيه بفعل داخل ميشود مثل:

إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً آل عمران: 178. كَأَنَّما يُساقُونَ إِلَى الْمَوْتِ‌ انفال: 6. و مثل‌ رُبَما يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ كانُوا مُسْلِمِينَ‌ حجر: 2.

5- ماى مُسَلِّطَة. راغب ميگويد:

آن لفظ را مسلّط بعمل ميكند مثلا لفظ «اذ» و «حيث» در «اذ ما تفعل أفعل- حيثما تقعد أقعد» بدون «ما» عمل نميكنند و عمل آندو در صورت بودن «ما» است.

در آيات‌ وَ ما خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثى‌ ليل: 3. وَ السَّماءِ وَ ما بَناها. وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها. وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها شمس:

5- 7 إِلَّا عَلى‌ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ‌ مؤمنون: 6. مراد از «ما» در سوره ليل و شمس خدا و در سوره مؤمنون كنيزانند در اينصورت اطلاق «ما» باولو العقل از چه راه است؟

طبرسى در جوامع الجامع و زمخشرى در كشّاف گفته‌اند «ما»