اللغة العربيّه و تاريخ تمدن اسلام.

نزول اولين سوره‌

در مقدمه تفسير برهان ج 1 ص 29 از كلينى باسنادش از امام صادق عليه السّلام نقل كرده كه فرمود: اولين چيزيكه برسول خدا صلّى اللّه عليه و آله نازل شد بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ. اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ ... تا آخر و آخرين سوره كه نازل شد إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ‌ بود. همين حديث را از صدوق با سندش از حضرت رضا عليه السّلام نيز نقل كرده و فقط در آن «الى آخره» ندارد.

واحدى در مقدّمه اسباب النزول ص 5 در حدود پنج حديث نقل كرده كه اولين نازل شده سوره‌ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ‌ است در بعضى‌ها تا آيه پنجم كه‌ عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ‌ است.

در مجمع در تفسير سوره علق فرموده: اكثر مفسّران قائل‌اند كه اولين چيزيكه نازل شد پنج آيه از اول سوره علق است و بقولى سوره مدّثر و بقولى سوره حمد است.

ناگفته نماند: سوره نصر بنا بر آنكه نقل شد آخرين سوره تمام است كه نازل شده نه آخرين آيه و گرنه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله بعد از نزول آن دو سال زندگى كرده است.

الميزان نيز اول ما نزل را سوره علق دانسته و بعيد نميداند كه همه‌اش يكجا نازل شده باشد و در تفسير سوره مدثر گفته: آيات سوره تكذيب ميكند كه اولين سوره باشد زيرا آيات صريح‌اند در اينكه قبل از اين آنحضرت آياتى بر مردم خوانده بود كه تكذيب كرده بودند، بعقيده اهل سنت ظاهرا آخرين سوره نازل شده سوره برائت است چنانكه واحدى در مقدمه اسباب النزول گفته و از بخارى نيز نقل كرده است.

آخرين آيه نازل شده‌

اهل سنّت بروايت براء بن عازب آخرين آيه نازل شده را آيه‌ يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلالَةِ ... نساء:

176. بروايت ابن عباس‌ وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ... بقره:

281. و بروايت ابىّ بن كعب‌ لَقَدْ