رعد: 33.

از اين قبيل آيات در قرآن بسيار است. ولى در عين حال اين اضلال عموميّت ندارد و قرآن خود كسانى را كه مورد اضلال خدايند در آيات ديگرى بيان ميكند از قبيل:

«وَ ما يُضِلُ‌ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِينَ» بقره:

26. «وَ يُضِلُ‌ اللَّهُ الظَّالِمِينَ وَ يَفْعَلُ اللَّهُ ما يَشاءُ» ابراهيم: 27. «كَذلِكَ‌ يُضِلُ‌ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتابٌ» غافر: 34.

«كَذلِكَ‌ يُضِلُ‌ اللَّهُ الْكافِرِينَ» غافر: 74.

اين آيات بخوبى روشن ميكنند كه خداوند هر كسى را اضلال نميكند بلكه مورد اضلال خداوندى فاسقان، ظالمان، مسرفان و كافران‌اند.

مخصوصا آيه اول كه مفيد حصر است اما اينكه خدا چرا آنها را اضلال ميكند بايد علت را در خود آن گروهها جستجو كرد و با تدبر و دقّت روشن ميشود كه آنها با سوء اختيار خويش طريق ناحق را انتخاب ميكنند خداوند نيز اضلالشان ميكند بعبارت ديگر خداوند روياننده است هر كه زهر بكارد آنرا مى‌روياند و هر كه شهد بكارد آنرا. خداوند پيوسته به بندگان نيرو ميدهد هر كه در راه بد رود و هر كه در راه خوب.

پس علت اضلال در خود گمراهان است كه عبارت باشد از فسق، ظلم، اسراف و كفر. در صدر آيه‌ «كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُرْتابٌ» هست: «وَ لَقَدْ جاءَكُمْ يُوسُفُ مِنْ قَبْلُ بِالْبَيِّناتِ فَما زِلْتُمْ فِي شَكٍّ مِمَّا جاءَكُمْ بِهِ حَتَّى إِذا هَلَكَ قُلْتُمْ لَنْ يَبْعَثَ اللَّهُ مِنْ بَعْدِهِ رَسُولًا كَذلِكَ ...» اين نشان ميدهد كه عدم تدبّر در آيات بيّنات يوسف و پيوسته ماندن در شكّ و منقطع دانستن وحى خدا، سبب اضلال شده است ما بعد آيه‌ «كَذلِكَ‌ يُضِلُ‌ اللَّهُ الْكافِرِينَ» اينطور آمده: «ذلِكُمْ بِما كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ». يعنى علت اضلال خود پسندى و شرك بوده است.

اين مطلب طورى است كه خداوند در بعضى از آيات هدايت را بخودش نسبت ميدهد و ضلالت را طور ديگر