«وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ‌ تَرْتِيلًا» فرقان: 32.

كفّار ميگفتند چرا قرآن يكدفعه بر او نازل نميشود؟ چرا بتدريج ميايد؟! خدا در جواب ميفرمايد: اين براى دلگرم كردن تو است و اگر قرآن بتدريج نازل گردد و بر مصاديق و محلهاى مخصوص تطبيق شود تو را دلگرم ميكند و اگر يكدفعه نازل ميشد وحى قطع ميگرديد و تو دلگرم نميشدى ولى تدريجى بودن آن سبب ارتباط دائمى با خداست و در آخر فرموده: آنرا بدقت و روشنى مخصوص بيان كرديم تا بدانند با وجود تدريجى بودن داراى وحدت نظم و وحدت هدف است.

اين ترجمه كه ما اختيار كرديم با معناى ترتيل بهتر ميسازد. راجع بكلمه فوق فقط چهار محل در دو آيه داريم كه نقل شد.

رج: حركت كردن و حركت دادن «رَجَ‌ الشَّيْ‌ءَ رَجّاً: حركه و هزه، رَجَّ: تحرك و اهتز» (اقرب) «إِذا رُجَّتِ‌ الْأَرْضُ‌ رَجًّا» واقعة: 4. يعنى آنگاه كه زمين بطرز هولناكى بلرزد چنانكه در آيه ديگر ميخوانيم‌ «إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها» زلزله: 1.

ابن اثير آنرا حركت شديد گفته و نقل ميكند كه «مَنْ رَكِبَ الْبَحْرَ إِذَا ارْتَجَ‌ فَقَدْ بَرِئَتْ مِنْهُ الذِّمَّةُ» كه مراد اضطراب و طوفانى بودن درياست.

آيه شريفه راجع بزلزله قيامت است و راجع باين كلمه در قرآن فقط آيه فوق يافته است.

رجز: (بكسر اوّل) اضطراب.

«لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ» اعراف: 134. يعنى اگر اين اضطراب و بلا را از ما ببرى حتما بتو ايمان مياوريم. راغب گويد: اصل رجز اضطراب است و چون ناقه ضعيف شود و قدمهاى كوتاه بر دارد گويند رجز البعير. طبرسى ذيل آيه 134 اعراف پس از آنكه معنى اصلى را ميل از حق گفته ميگويد: رجز لرزشى است در پاى شتر در اثر دردى كه آنرا از سير