الْجَزاءَ الْأَوْفى‌» نجم: 39- 41. انسان مالك حقيقى سعى و تلاش خويش است اعم از آنكه خير باشد يا شر.

و سعى و تلاش او در روز قيامت مشهود خواهد بود «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ. وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» زلزله: 7- 8. و انسان با عمل خود جزاء تمام داده خواهد شد.

بنظر ميايد مراد از آيه شريفه آخرت است ولى آنرا اعم نيز ميشود دانست.

در اينصورت مطالب زير از آن بدست ميايد:

1- آنانكه از ديگران كار ميكشند و مزد نميدهند و يا مزد كم ميدهند ظالم و ستمكاراند كه ملك حقيقى ديگران را سلب كرده‌اند كه هر كس بسعى خود مالك است.

2- هر كس در مقابل تلاش و كوشش حق استفاده و ارتزاق دارد زيرا كه انسان فقط بسعى خويش مالك است كسيكه بى تلاش ميخورد حرامخوار است و هر كس در خور توانائى خود و لو با اعمال فكر باشد بايد كار كند ربا خوار حرامخوار است كه تلاش ديگران را ميخورد. ولى آنكه مطلقا از تلاش عاجز باشد اين شخص بعنوان فقير و محتاج از زكوة و غيره ميتواند بخورد و او از رنج و تلاش ديگران ميخورد و اين محذورى ندارد كه‌ «ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ».

سعى انسان ديدنى است. اينهمه آثار و ابنيه و وسائل زندگى همه سعى و تلاش آدميان است كه بدين صورت ديده ميشوند و بشر با سعى و تلاش خود پاداش يا كيفر داده ميشود.

اگر گوئى راجع بشفاعت و اعمال زندگان كه درباره مردگان انجام ميدهند و آنها بدون تلاش در عالم مرگ و آخرت بهره ميبرند چه ميگوئيد؟! گوئيم: آنها هم نوعى تلاش‌اند كه در نتيجه ايمان در دنيا مستحق شفاعت اخروى ميگردند و در اثر سعى و تلاشى كه درباره باز ماندگان كرده‌اند از خيرات و احسان آنها بهره‌مند ميگردند.