آخرت تكميل دنياست.

ج: آيه فقط در باره كوههاست و حركت آنها را بيان ميكند بسيار مشكل است از آيه اين جمله را «و انَّ الاشياء كَالْجِبَالِ‌ تتحرّك بجوهرها ...» استفاده كنيم و جبال را مشبّه به قرار بدهيم چنانكه با دقّت روشن خواهد شد. ولى ملّا صدرا چنانكه گفته شده حركت جوهرى را از اين آيه فهميده است بنظر نگارنده آيه شريفه راجع بدنياست و ميفرمايد: كوهها با آنكه شما آنها را جامد و بى حركت ميدانيد مانند ابرها حركت ميكنند.

اگر گويند در اين صورت چرا اين آيه ميان دو آيه قيامت واقع شده است؟

گوئيم در آن اشكالى نيست زيرا آيه‌اى داريم كه در ميان آيه ديگر بطور جمله معترضه آمده آيه 3 مائده چنين است‌ حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزِيرِ ... الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ ...

پيداست كه آيه‌ «الْيَوْمَ» مربوط بمطلب ديگر است و بنقل شيعه و سنّى در غدير خم در باره ولايت على عليه السّلام نازل شده است در آيه ما نحن فيه هم همينطور است و ميشود گفت كه اين آيه در قبل و يا بعد از آيات قيامت بوده و در صدر اوّل هنگام نوشتن قرآن چنين شده است.

اگر گويند: آنوقت جمله‌ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِما تَفْعَلُونَ‌ چه تناسبى با صدر آيه كه حركت كوههاست ميتواند داشته باشد؟

گوئيم شايد منظور آنست همانطور كه خدا هر چيز را متقن و محكم گردانيده قهرا بهر چيز داناست زيرا لازمه اتقان دانا بودن است، آن خدائيكه بهمه چيز داناست از كارها و اعمال شما نيز آگاه است.

اكنون بايد ديد مراد از مرور جبال چيست؟

ممكن است مراد آن باشد كه پوسته جامد زمين بر روى هسته آن حركت ميكند لذا كوهها نيز بمتابعت‌