قواعد فقه - محقق داماد‌، سيد مصطفى

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 94

‌
3. نهى سلطانى
به عقيده برخى ديگر از فقها، مفاد دليل لا ضرر و نفى حرج، نهى سلطانى يا حكومتى است. طبق اين نظريه احكامى از قبيل لا ضرر و لا حرج از مقام و منصب سلطنت و حكومت پيامبر عظيم الشأن اسلام نشأت گرفته و به منظور اداره جامعه و حكومت صادر شده است و به عبارت ديگر، مفاد آن نهى سلطانى و حكومتى است، نه نهى شرعى.
مطابق اين نظريه هرگاه دليل شرعى با الفاظ «قضى» يا «امر» يا «حكم» شروع شود، در واقع، ماهيت حكم مندرج در آن از نوع احكام حكومتى به شمار مى‌رود. [1]
اين نظريه دست كم در مورد ادله نفى حرج پذيرفته نيست؛ زيرا ظاهرا «مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ» ظهور در نفى، به معنى حقيقى خود دارد؛ مگر اينكه مبناى قاعده نفى عسر و حرج را نيز حديث لا ضرر بدانيم.
قلمرو قاعده نفى عسر و حرج
بايد بررسى كرد منظور از حرجى كه به موجب ادله قاعده نفى عسر و حرج نفى شده است، حرج شخصى است يا نوعى و يا اينكه فقط شامل حرجهاى واقعى مى‌شود، خواه مكلف به آن عالم باشد يا خير و يا اينكه به علم و جهل مقيد است. همچنين آيا قلمرو قاعده امور عدمى را هم در بر مى‌گيرد و يا اينكه فقط به امور وجودى مربوط مى‌شود.
در اين قسمت به اختصار به بيان موارد مذكور مى‌پردازيم.
1. حرج شخصى يا نوعى
با دقت در روايات مستند قاعده كه اهم آنها هنگام بحث از مبانى فقهى قاعده مورد بررسى قرار گرفت، ملاحظه مى‌شود كه در اغلب آنها، حرج مورد سؤالى كه به استناد «مٰا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ» نفى شده است، از حرجهاى شخصى است. با اين حال، در ميان روايات مذكور مواردى نيز وجود دارد كه به موجب آن احكام حرجى‌

[1] خمينى (امام)،روح الله موسوى؛ الرسائل؛ ج 1، ص 50.

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 94

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست