قواعد فقه - محقق داماد‌، سيد مصطفى

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 90

‌
تحصيل رضايت شارع مقدس نيستند. بدين ترتيب اگر به انجام دادن امور سختى مكلف شوند، از آن امتناع مى‌كنند و به اين سبب، در معصيت افتاده، مورد غضب و عذاب خداوند قرار مى‌گيرند و عقل حكم مى‌كند كه تكليف به امورى كه موجب عصيان عمومى مى‌شود، قبيح باشد. [1]
برعكس، گروهى عقيده دارند كه بناى عقلا در اين مورد استقرار ندارد و نمى‌توان بدان استناد جست. چنان كه برخى گفته‌اند اجراى قاعده نفى عسر و حرج در غير آنچه موجب اختلال نظام زندگى مى‌شود، محل ترديد است؛ زيرا قاعده‌اى لبّى (غير لفظى) است [2] و حتى بعضى اين نظريه را به مشهور فقها نسبت داده‌اند؛ [3] ولى چون بيشتر علما از نفى عسر و حرج به عنوان يك قاعدۀ مستقل فقهى بحث نكرده‌اند، مى‌توان گفت كه انتساب اين نظريه به مشهور فقها موجه نيست.
ممكن است در حكم عقل و بناى عقلا بر نفى تكاليف حرجى، چنين مناقشه شود كه اگر اين مسأله عقلى باشد، مستلزم آن است كه قاعده نفى عسر و حرج قاعده‌اى قطعى و غير قابل تخصيص باشد، حال آنكه بسيارى از تكاليف مانند وجوب دفاع و جهاد و پرداخت غرامات و قصاص در شرع وجود دارد كه اجراى آنها با حرج و مشقت همراه است. در ردّ اين مناقشه مى‌توان گفت كه اولا اين موارد حرجى نيستند و ثانيا- بر فرض ثبوت حرجى بودن- قاعده نفى عسر و حرج فقط از احكامى نفى حرج مى‌كند كه گاه در اوضاع و احوال خاص حرج بر آنها عارض مى‌شود، نه احكامى مثل جهاد و حج كه به صورت دائم و از اصل، با عنايت به حرج و سختى ناشى از آنها تشريع شده‌اند. چنين احكامى تخصصا از شمول اين قاعده خارجند و بدين ترتيب از اين نظر خدشه‌اى بر بناى عقلا در قاعده نفى عسر و حرج وارد نيست.
ب) قاعده لطف. برخى در اثبات عقلى بودن قاعده نفى عسر و حرج به قاعده‌

[1] تبريزى، موسى بن جعفر مغانى؛ اوثق الوسائل، بدونشمارۀ صفحه.
[2] فرائد الاصول (رسائل)؛ ج 1، ص 196.
[3] آشتيانى تهرانى، محمد حسن؛ بحر الفوائد؛ در شرح نظريهشيخ در مورد بناى عسر و حرج (بدونشماره صفحه).

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 90

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست