قواعد فقه - محقق داماد‌، سيد مصطفى

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 1 صفحه : 141

‌
به معناى تضييق و تشديد به كار رفته است؛ چرا كه در داستان سمره، «ضرار» متوجه مرد انصارى بود، يعنى در واقع تشديد و حرج و سختى متوجه او بود، زيرا سمرة بدون اطلاع و سرزده، وارد خانه مرد انصارى مى‌شد و اين طرز رفتار باعث گرديده بود كه آسايش از خانواده آن مرد سلب شود و به سختى بيفتد.
نتيجه اين كه در اينجا ضرار به معناى ضرر نيست و نيز معناى اصرار و پافشارى بر ضرر و مباشرت بر ضرر و يا مجازات بر ضرر- كه گروهى معنا كرده‌اند- نمى‌دهد؛ زيرا پيغمبر اكرم (ص) فرموده بود: «انّك رجل مضارّ»، و «مضارّ» اسم فاعل از باب مفاعله و هم خانواده واژه ضرار است. [1]
- نظريه مورد اختيار در معناى ضرر و ضرار
بررسى موارد استعمال واژه‌هاى ضرر و ضرار در منابع اسلامى نشان مى‌دهد كه «ضرر» شامل كليه خسارت‌ها و زيان‌هاى وارد بر ديگرى است، ولى «ضرار» مربوط به مواردى است كه شخص با استفاده از يك حق يا جواز شرعى به ديگرى زيان وارد سازد كه در اصطلاح امروزى از چنين مواردى به «سوء استفاده از حق» [2] تعبير مى‌شود. رسول اكرم (ص) سمره را «مضارّ» خواند، و ناگفته پيدا است كه وى با استفاده از حق خود مى‌خواست به صاحب منزل زيان وارد سازد.
3. معناى «لا» در قاعده لا ضرر
اصولا «لا» در معناى حقيقى خود براى نفى جنس به كار مى‌رود و بر سر هر جمله‌اى كه بيايد دلالت دارد كه مدخول لا- يعنى آنچه بعد از «لا» قرار مى‌گيرد- به كلى در عالم خارج وجود ندارد. به طور مثال، «لا رجل فى الدّار» يعنى هيچ مردى در خانه نيست. «لا» در جمله مذكور، امكان وجود هر مردى را در منزل نفى مى‌كند و از اين جمله، شنونده در مى‌يابد كه قطعا هيچ مردى در منزل نيست.
حال بايد ديد وقتى گفته مى‌شود: «لا ضرر و لا ضرار» آيا مفهوم و معنايش اين است‌

[1] ر.ك: خمينى، روح اللّه رسائل، ج 1،ص 28 به بعد.
[2] abusing of right‌

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 1 صفحه : 141

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست