اخبارى، يعنى كسى كه از به كارگيرى نيروى عقل وخرد در فهم متون دينى بى بهره است و با جمود فكرى و قشرى نگرى كه دارد دچار آفت بسته ذهنى است؛ اما محدّث به كسى گفته مى شود كه به علم حديث مشغول است و احاديث را با آفات و آسيبهايى كه دارد، مى شناسد و مورد بررسى قرار مى دهد؛ مثلاً در يك مورد كه ابوالفتوح به ذكر حديثى اقدام كرده است كه ظاهر آن شبهه مجبور بودن خداوند را در ذهن متبادر مى كند، علامه به نقد صريح و رد آن پرداخته و از جمله چنين آورده است:
«مراد مؤلّف از اصحاب حديث آنهايند كه ما اخبارى مى گوييم و بايد دانست كه محدّث، گاه بر اخباريان اطلاق مى شود و گاه بر علماى حديث، و علم حديث داشتن فضل است؛ عيب نيست و نويسنده اين تعاليق هم به تتبع حديث افتخار مى كند؛ امّا اخبارى كسى است كه بى تدبّر، حديث فرا گيرد و گمان دارد هر چه نسبت به معصوم دهند، صحيح است و حتماً از او صادر شده به تمام مزايا و خصوصيات الفاظ و هيچ دليل عقلى يا آيه قرآن را در مقابل حديث معتبر نمى شمارد و تأويل ظواهر حديث را به معناى معقول، گمراهى مى داند». [1]
و در مورد ديگرى مى نويسد:
«غرض مؤلّف از اصحاب حديث، همان حشويه اند كه هر حديث را باور كنند؛ اگر چه بر خلاف قرآن و عقل باشد، نه هر محدّث؛ چون بسيارى از علماى حديث را مى شناسيم كه اين گونه اراجيف را رد كرده اند». [2]
به هر صورت علامه شعرانى به جدّ بر اين باور است كه يكى از مهم ترين شرايط پذيرش حديث، سازگارى آن با عقل است [3] و اگر روايت مخالف عقل باشد، آن را

[1] همان، ج ۵، ص ۳۳۱.

[2] همان، ج ۶، ص ۳۶۴.

[3] همان، ج ۲، ص ۴۳۰؛ و ج ۵، ص ۶۳.