ب) نقد و بررسى احاديث تفسير ابوالفتوح رازى [1]

از جمله چهره هاى سرشناس عرصه نقد حديث در دوران معاصر، علامه بزرگوار مرحوم شعرانى است. ايشان اگر چه با ارادت خاص و ديرينه اى كه به ركن دوم تشريع داشتند، به نگارش حواشى و تعليقات بر مهم ترين جوامع حديثى شيعه اقدام نمودند، امّا در جاى جاى اين حواشى ـ اعم از كتابهاى حديثى يا تفسيرى ـ به نقد سند يا متن حديث به نحوى بسيار بارز و چشمگير توجّه نمودند؛ به گونه اى كه اگر همه اين موارد يك جا گرد آورى شود، يك دوره نسبتاً كامل حديث شناسى را تشكيل خواهد داد. براى آشنايى بيشتر با ديدگاه آن بزرگوار در اين زمينه، به مواردى از نقد حديث در آثار ايشان به اجمال اشاره مى شود:

۱. سنجش روايات با ملاكهاى قرآنى

اوّلين شرط اساسىِ پذيرش يا ردّ حديث در ديدگاه حديث پژوهى علامه، عرضه آن به كتاب خداوند و پى بردن به موافقت حديث با قرآن يا لااقل عدم مخالفتش با آن است. [2] ايشان در اين زمينه مى نويسند:

[1] فرزانه ناشناخته، بوستان كتاب قم، ۱۳۸۲ش، ص ۸۲ ـ ۹۲. اين بخش در كتاب فرزانه ناشناخته با عنوان «پژوهشهاى حديثى در آثار علامه شعرانى» به چاپ رسيده است.

[2] به اعتقاد علامه شعرانى مراد از موافقت داشتن حديث با كتاب، عدم مخالفتش با قرآن مدّ نظر است؛ چنانچه در چندين مورد با صراحت به اين اصل اشاره كردند: از جمله در يك مورد چنين آورده اند: «در احاديث وارد است كه چون روايتى شنيديد، عرضه بر كتاب اللّه كنيد؛ اگر مخالف آن بود نپذيريد» (مجله وقف ميراث جاويدان، ش ۵، ص ۱۳). و در جايى ديگر در ذيل حديث عرضه روايات به كتاب در اين باره مى نويسد: «الظاهر أن المراد بما لا يوافق الكتاب ما يخالفه: فإنّ الحديث إمّا يكون مخالفاً أو موافقاً أو لا موافقاً و لا مخالفاً لعدم كونه مذكوراً فيه... والزخرف والباطل إنما هو المخالف فقط» (شرح اصول كافى، ج ۲، ص ۴۲۲). و در شرح وافى در اين باره مى فرمايد: «إطلاق لا يوافق على ما يخالف كثير في العرف. والمراد أنّه لا يكفي في ردّ الحديث عدم وجوده في الكتاب؛ بل كونه مخالفاً له. وذلك لأن السالبة بعدم الموضوع وإن كانت صادقة إلاّ أنّه غير متبادرة إلى الذهن غالباً» (شرح وافى، ج ۱، ص ۱۱۹). و سرانجام اينكه در شرح اصول كافى فرمودند: «إنّ الخبر إذا خالف ظاهر الكتاب فهو مردود وهذا يدلّ على حجيّة ظاهر الكتاب عند المصنف» (شرح اصول كافى، ج ۴، ص ۸۰) .