آن گاه ابوالفتوح در نقد و قضاوتى قاطعانه مى گويد:
«... و اين هيچ روا نباشد كه خداى تعالى ابليس (عليه اللعنة) را بر انبياء و اولياء مسلط كند و آنكه در بيمارى او بسيارى شنايع روايت كردند از آنكه هفت سال به كناسه از كناسات بنى اسرائيل افكنده بود و كرم در اندام افتاده و هيچ كس نتوانستى كه آنجا بگذشتى. از بوى او، و اين در حق پيغمبران آن كس روا دارد كه قدر ايشان نداند. و ما بيان كرديم كه بر پيغامبران (عليهم الصلوة والسلام) هيچ چيز از منفرات روا نباشد، نه از قبل خداى تعالى و نه از قبل ايشان عليهم السلام؛ براى آنكه مؤدى بود با نقض غرض قديم تعالى، و او از اين منزه است. اما سخن بيمارى و تزايد آلام و تكاثف امراض روا داريم كه خداوند تعالى كند. پيغمبران را بر سبيل امتحان براى لطف و اعتبار و در برابر آن اعواض عظيم باشد موفى بر آن مادام، بيمارى نبود، منفر كه نفرت آرد مردم از برص و جنون و قروحى منفر و احوالى كه آن را قبح منظرى باشد و رايحه كريهه و چيزى مشتبع باشد.
اما آنكه خداوند تعالى مال ايوب ببرد و فرزندان او را بازستاند و او را از انواع بيمارى دهد تا منفر، اين همه روا داريم؛ اما نه به دعاى ابليس و تسلط او بر آن و آنچه روايت كردند از مخاصمه او با خداى تعالى هم آن كس روا دارد كه او پيغمبران را نشناسد و نداند كه بر ايشان چه روا باشد و چه نباشد».
معلوم است كه نمونه حاضر، ديد منتقدانه و خردورزانه ابوالفتوح را در راستاى اعتقاداتش به خوبى نشان مى دهد. ذكر نمونه اى ديگر، دقتهاى ظريف و جمع بودن حواس او را در نگريستن به قصص و اسطوره ها، نشان خواهد داد. بدون ترديد همه مفسرها در ماجراهاى مرگ هابيل به دست قابيل، از اندوه آدم و شعر گفتن او مى نويسند، اما ابوالفتوح با دقتى نازكانه مى نويسد:
«ميمون بن مهران گفت: از عبداللّه بن عباس كه آدم عليه السلام شعر نگفت و هر كه بر آدم اين حواله كند دروغ بر آدم نهاده باشد و پيغمبر ما صلى الله عليه و آله و جمله پيغمبران منهى