تعبيرى مشابه با تعبير يهود به كار مى برد كه در عرف علماى بلاغت به آن مشاكله گويند. ولى در اينجا هم بيان، بيان مجازى و كنايى است و از بسط يد، قدرت بر انواع خلق و انفاق و آزادى عمل و اراده و اختيار و نظاير آن را مراد مى كند. اين تأويل كه همه مفسران بزرگ شيعه و سنى در تفسيرهايشان آورده اند، جزء تأويلها و تفسيرهاى مستحسن و ممدوح است و همواره تأويل در اين حد نيست. در طول تاريخ اسلام، ارباب ملل و نحل گوناگون، آيات قرآن را طبق مراد و مذهب خويش تأويل مى كنند و از معانى اصلى خود مى گردانند.
* مثلاً چگونه؟
ـ چنان كه فى المثل باطنيان مراد از «أَقِيمُوا الصَّلاةَ» را اطاعت از امام يا مراد از صوم را نگهدارى اسرار و بهشت را كنايه از علم و عقل و جهنم را كنايه از جهل مى گيرند؛ چنان كه وجه دين و ساير آثار ناصر خسرو آكنده از اين تأويلات است، يا حروفيه كه از فرقه هاى غالى و باطنى و غرابتگراى اسلامى هستند نيز به انواع تأويلات افراطى پرداخته اند.
* صوفيه هم تأويلهاى افراطى دارند....
ـ بله، صوفيه تندرو نظير ابن عربى نيز طرفدار تأويلات نامستند و بى محابا هستند. در تفسير منسوب به ابن عربى كه به ملا عبدالرزاق كاشانى نيز منسوب است، كمتر آيه اى از آيات محكمات قرآنى هست كه تأويل نشده باشد، چنان كه مانند ناصر خسرو و باطنيان ديگر، حتى آيات الاحكام يعنى آيات فقهى قرآن را كه جزو محكمات قرآنند، تأويل كرده است.