محمّد بن الفضل [1] گفت: «محكم» سوره اخلاص [2] است كه در او جز توحيد نيست، و «متشابه» قدر است.
بدان كه قرآن همه «محكم» است، از يك وجه و از يك وجه همه «متشابه»، و از يك وجه بهرى «محكم» است و بهرى «متشابه».
امّا آنكه جمله «محكم» است؛ قوله: «الر كِتابٌ أُحْكِمَتْ آياتُهُ» [3] و معنى آن است كه آياتش جمله محكم است؛ چنان كه نقضى بر او راه نيابد و متناقض نشود و شبهه ملحدان و اصحاب اباطيل بر او متطرّق [4] نشود؛ چنان كه گفت: «لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ» [5] .

[1] شايد مراد محمّد بن فضل بن احمد بن محمّد، ابو عبداللّه الصّاعدى الفراوى (۴۴۱ ـ ۵۳۰ق) منسوب به شهركى نزديك خوارزم، عالم حديث و فقه شافعى باشد. پدرش فضل از قراوه به نيشابور آمد و محمّد در نيشابور از مادر بزاد و همان جا درگذشت. به مناسبت اقامت دراز در مكّه و مدينه به فقيه الحرم سرشناس آمد و معروف شد. از آثار اوست: مجالس كه در وعظ املاء كرده است و بيش از هزار مجلس است، واربعون حديثا كه خطّى مانده است و به چاپ نرسيده و كتاب در فقه (الاعلام زركلى، ج ۷، ص ۲۲۱).

[2] سوره اخلاص يا سوره توحيد يكصد و دوازدهمين سوره شريف قرآن مجيد است با چهار آيت شريف. {Q} «قُل هُو اللّه ُ اَحدٌ...» {/Q} كه معمولاً همه روزه ده بار در نمازهاى پنجگانه خوانده مى شود.

[3] هود (۱۱) بخشى از آيه مبارك ۱: «اين حروف نامه اى است درست و راست و بى غلط گفته و فرستاده، سخنهاى او و معنيها در او» (كشف الاسرار، ج ۴، ص ۳۴۸، س ۴ و ۵).

[4] مُتطرّق: به ضمّ نخستين و فتح دوم و سوم و تشديد مكسور چهارم، اسم فاعل، آنكه مقابى مى كند و دچار مى شود و روبه رو مى گردد و تعرّض مى نمايد. و پيشوا و راهنما و پيشرو. و در اينجا معانى اخير مراد است.

[5] فصلت (۴۱) بخشى از آغاز آيه شريف ۴۲: «نبايد به آن هيچ باطل نه از پيش آن و نه از پس آن.» (كشف الاسرار، ج ۸، ص ۵۳۴، س ۷ و ۸).