محمد صلى الله عليه و آله شفيع است، اجماع هست. در بين مذاهب كلامى، معتزله معتقدند كه شفاعت، طلب زيادت منافع است براى توبه كنندگان و مؤمنانى كه مستحق ثواب و پاداش هستند، ولى گنهكاران و مرتكبان گناهان كبيره شامل شفاعت نمى شوند.
اما ابوالفتوح در جاى جاى تفسيرش ديدگاه معتزله را ردّ مى كند؛ از جمله در موارد ذيل:
۱. در ذيل آيه ۸۵ نسا: «مَنْ يَشْفَعْ شَفاعَةً حَسَنَةً» مى نويسد نزد ما شفاعت يعنى اسقاط، و خواستن منافع، مَجاز است و دليل اين است كه ما وقتى براى پيامبر اكرم منفعت مى خواهيم، نمى گويند شفيع پيامبر شد؛ چون ميان شافع و مشفوع اليه (خداوند) رتبه هست؛ كما اينكه بين آمر و مأمور رتبه است؛ ولى بين شافع و مشفوع فيه (شخص شفاعت شده) رتبه نيست. [1]
۲. در مورد آيه در مورد هجدهم غافر: «ما لِلظّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَ لا شَفِيعٍ يُطاعُ» مى نويسد كه: اين آيه دليل بر معتزله نيست، بر چند وجه:
اولاً، ظالم يعنى كافر؛ چون خداوند فرموده: «إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ» (لقمان: آيه ۱۳) و «الْكافِرُونَ هُمُ الظّالِمُونَ» (بقره: آيه ۲۵۴)
ثانياً، خداوند شفيعى را كه اطاعت شود، نفى مى كند و خداوند اطاعت نمى كند؛ بلكه اجابت مى كند و درجه شفيع پايين تر از مشفوع اليه (خداوند) است، و درجه اطاعت شونده بالاتر از درجه اطاعت كننده است و خداوند نفى شفيع اطاعت شونده كرد، نه شفيع مجاب. و معناى آن اين است كه كسى را نمى شود از چنگال عذاب نجات داد، مگر كسى كه شفاعت كند بر وجه سؤال و ايشان اجابت كند. [2]
۳. در تفسير آيه ۴۸ بقره: «لا يُقْبَلُ مِنْها شَفاعَةٌ» مى نويسد اين آيه دليل بر قول معتزله نيست؛ چون اين نفى شفاعت در آيه، مخصوص جهودان است و اگر

[1] روح الجنان، ج ۳، ص ۴۵۳.

[2] همان، ج ۹، ص ۴۴۰.