صناعات علمى نه بر اين وجه بود- در طب مثلا بحث بود از هر يكى از امور مفرد- كه خاص باشند بموضوع آن علم- پس قوت جنس صناعات خمسه و غير آن بود- و تكلف اقناع ممكن در موضع فصل- و ببايد دانست كه- هيچ صناعت در افادت تصديق اقناعى بجاى خطابت بنايستد- از جهت آنك عقول جمهور- از ادراك قياسات برهانى قاصر باشد- چنانك گفته‌ايم بل از جدلى هم- چه جدلى در تعلق بكليات جارى مجرى برهانى بود- و باين سبب- اگر عوام در ابطال يا اثبات وضعى تقريرى جدلى شنوند- پندارند كه مقتضى الزام بالذات فضل قوت مقرر است- و نفس سخن را در آن مدخلى نيست الا بالعرض- و باشد كه گويند- اگر منازع را همان قوت يا بيشتر بودى- آن سخن را دفع كردى- و علت اين ظن- قصور عقول ايشان بود از ادراك نفس سخن- تا بقوت وضعش چه رسد- پس نظر ايشان- جز بر غلبه در محاوره كه احساس كنند نتواند بود- و چون جدل و برهان اين افادت نتواند كرد- و مغالطه در باب نفع بالذات از اعتبار ساقط بود- پس صناعتى كه متكفل افادت اقناع بود- در اذهان جمهور جز خطابت نتواند بود- و چون بقاء نوع انسان بتشارك است- و تشارك مبنى بر تجاور و تقابل- و هر دو باحكامى صادق بحسن و قبح- در امور علمى مقتضى شمل مصلحت- كه اضداد آن موجب تشتت بود مفتقر- و اين احكام بعقايدى الهى متعلق- و تقرير آن عقايد علمى و احكام عملى- در نفوس عوام ببرهان و جدل متعذر- و خطابت آن را متكفل- پس باين وجه- احتياج نوع در بقا باين صناعت ضرورى بود- و ميان جدل و خطابت مشاركتى و مشاكلتى باشد- و مشاركت در دو چيز بود- يكى در موضوع كه موضوع هر دو نامحدود بود- اما در جدل چنانك گفتيم- و اما در اين صناعت- از جهت آنك عوام را قدرت تمييز ميان موضوعات نباشد- و نيز اقناع بمعارضات خطابى- در الهيات و طبيعيات و خلقيات و سياسات نافع باشد- و