ببرهانى يا جدلى خوانند چنانك گفتيم‌

فصل دوم در حصر اسباب غلط و مغالطه كه داخل بود در نفس تبكيت‌

تبكيت مغالطى اقتضاء مغالطه- يا از جهت لفظ كند يا از جهت معنى- و لفظى يا بلفظ مفرد كند يا بمركب- و مفرد يا بجوهر لفظ كند يا بهيئت و حال لفظ- و هيات و حال لفظ يا لاحق- بسبب امورى خارجى بود يا نبود- و در مركب يا نفس تركيب- اقتضاء مغالطه كند يا توهم وجودش- يا توهم عدمش- پس مغالطات لفظى محصور بود در شش نوع- سه راجع با افراد- و سه راجع با تركيب و آن اين است- ا بحسب جوهر لفظ- و آن را مغالطه باشتراك اسم خوانند- و اصناف دلالت اسم را بر معانى مختلف- مانند اتفاق و اشتراك و تشابه و مجاز و استعارت- و نقل و تشبيه و تشكيك و غير آن شامل بود- مثالش گويند شر واجب بود يا نبود- و اگر واجب بود خير بود- چه هر چه واجب بود خير بود پس شر نبود- و اگر واجب نبود موجود نبود- چه هر چه او را وجوبى نبود موجود نتواند بود- پس شر نبود و ليكن وجودش ظاهر است- و اين مغالطه بسبب وقوع واجب است- بر آنچه عملش واجب بود- و بر آنچه وجودش واجب بود باشتراك- و همچنين گويند قائم يا قاعد بود يا نبود- اگر قاعد بود يك چيز هم قائم و هم قاعد بوده باشد- و اگر نبود پس قائم نشايد كه قعود كند- و مغالطه بسبب وقوع قائم است- بر موصوف بقيام مطلقا و بر موصوفى بقيام- از آن جهت كه قائم است باشتراك- و ببايد دانست كه- مغالطه بالفاظ بيشتر از آن بود كه بمعانى- و معظم مغالطات لفظى باشتراك اسم بود- و افلاطون در مغالطات كتابى ساخته است- با آنك بيان هيچ جزو ديگر از اجزاء منطق نكرده است- و سبب غلط مطلقا اشتراك لفظ نهاده است- از اعتبار ديگر انواع غافل بوده- ب بحسب هيات و حال لفظ در نفس خود- و آن را مغالطه باختلاف شكل لفظ