دو چيز بود- يكى آنچه اقتضاء مغالطه بالذات كند- و دوم آنچه بالعرض كند و اول نفس تبكيت بود- و دوم امورى خارج از آن و آن چهار صنف بود- ا تشنيع بر مخاطب بانچه مسلم داشته باشد- يا بان اعتراف كرده- ب سوق سخن او بدروغ يا خلاف مشهور- بزيادت لاحقى يا تاويلى- ج ايراد آنچه او را متحير و بد دل گرداند- مانند خجلت دادن و بحقارت منسوب كردن نفس او- يا سخن او و استهزاء با او و قطع سخن او و سفاهت- و استعمال الفاظ غريب و مصطلحات نامتداول- د ايراد حشو و زوايد از هذيان و تكرار- و بر جمله آنچه بمقصود متعلق نبود- و ببايد دانست كه- چون اين صناعت شبيه است بدو صناعت حقيقى- يعنى برهان و جدل- موضوع او هم بازاء موضوع آن دو صناعت تواند بود- پس نظر مغالط در چيزهائى محدود نبود- چنانك گفته‌ايم- و مبادى او هم شبيه بود بمبادى مذكوره- چنانك بعد از اين ياد كنيم و مسائلش بازاء آن مسائل- و ليكن آن صناعت حقيقى است و اين ظنى يا تخييلى- چه مشابهت بحسب تخييل و ظن باشد- و رواج از جهت ضعف قوت مميز بايد- و اگر قصور مجيب نباشد مغالطه را صناعتى صورت نبندد- پس اين صناعت بحقيقت صناعت نبود- بل شبيه بود بصناعت- و تقدم او بر خطابت از جهت تعلقش بكليات بود- و تعلق خطابت بجزويات- و اما سبب آنك مغالطه را بخطابت تعلقى زيادت نيست- بعد از اين ياد كنيم انشاء الله تعالى- و مواد اين صناعت مشبهات و وهميات است- چنانك گفته‌ايم- و وهميات هم بوجهى داخل است در مشبهات- چنانك بعد از اين ياد كنيم- و مشبهات بنفس خود باشد كه از اوليات بود- چون غير مشهور بود- يا بمشهور مانند و مشاغب آن را بكار دارد- و باشد كه از مشهورات بود چون غير اولى بود و با اولى ماند- و سوفسطائى آن را بكار دارد- و باشد كه نه اولى بود و نه مشهور بود- و با برهانى و جدلى بكار دارند- مانند مواد قياسات امتحانى يا عنادى- و ليكن آن را مواد مغالطى باعتبار تشبه قايس‌