ديدگاه ششم (ديدگاه برگزيده)

براى تفسير و متعلق تجدد، بايد مقام «تحقق كلام» را از مقام «تعريف كلام» جدا كرد. در مقام تعريف، به نظر مى رسد كه موضوع كلام، تمام گزاره هاى دينى است; اما حيثيت كلام با ساير علوم دينى فرق دارد.

غايت كلام، دفاع عقلانى از تمام گزاره هاى دينى است. از نظر روش نيز دانش كلام چند روشى است و از روش هاى مختلف عقلى، نقلى، تجربى و شهودى و نيز هرمنوتيكى و پديدار شناسى مدد مى گيرد; و هم چنين مسائل و مبانى كلام نيز به مرور زمان نو مى شود; پس مسائل، روش و موضوع و مبانى ـ با حفظ اصول گذشته ـ تحول يافته است.

اما در مقام تحقق، كلام از نظام هاى هندسىِ مختلفى تشكيل شده است كه بسيارى از آن ها هيچ سنخيتى با يك ديگر و با كلام قديم ندارند.

اگر به تفكّر فلسفى و كلامى غرب از سده ى شانزدهم با رواج فلسفه هاى امپريسم، پوزيتويسم، مدرنيسم و پست مدرنيسم توجه كنيم، خواهيم يافت كه نحله هاى مختلف كلام جديد (the mode n theology) تفاوت عميقى دارند.

امروزه بيش تر نظام هاى كلامى در غرب با تفكّر اومانيستى، انسان شناسى را بر خدا شناسى مقدم ساخته اند. از نظر نگارنده، متكلّم مجتهد ـ نه مقلّد ـ نبايد اجازه دهد تحولات اساسى در سده هاى اخير در تمدن مغرب زمين دامن گير او گردد; زيرا انحراف از مسير تفكّر و بى اعتبارى كتاب مقدس، بزرگ ترين عامل سنّت ستيزى و سنّت زدگى در اين سرزمين شده است; بر اين اساس، توجه به تحولات نوين و دغدغه ى خلوص دينى و نداشتن روحيه ى عافيت طلب و سهل انگار و تقليدى و پرهيز از خودباختگى فرهنگى از ضرورت هاى متكلّم است تا در ارايه ى راه حل مباحث كلامى كام ياب باشد; بنا بر اين، كلام جديد در مقام تحقق در ناحيه ى پيش فرض ها، موضوعات، روش ها و راه حل ها و سبك و تقدم و تأخر مباحث با كلام قديم تفاوت پيدا كرده است.

در كلام سنّتى، بحث از اثبات صانع شروع مى شود; ولى در كلام جديد مباحث انسان شناسى تقدم مى يابد. در اين مباحث به تقسيم نيازهاى مادى (فيزيكى و زيست شناختى) و معنوى (ذهنى، اخلاقى و روحى) فردى و اجتماعى، دنيوى و اخروى، درونى و بيرونى، عمومى و خصوصى، بهنجار و نابهنجار پرداخته و نيازهاى انسانى را ـ كه دين بى بديل پاسخ مى دهد ـ شناسايى مى كند. نگارنده ضمن توجه به كلام جديد، در مقام تحقق، بر اساس تعريف كلام جديد به مسائل آن مى پردازد. بر اين اساس، كلام جديد، تكامل يافته ى كلام قديم است و بسيارى از مسائل آن با فلسفه ى دين اشتراك دارد.

مسائل كلام جديد

هم چنان كه گذشت، روش ها و مبانى و شبهات جديد، منشاء پيدايش مسائل نوين كلامى شده است كه به پاره اى از آن ها اشاره مى كنيم:

ـ تعريف و چيستى دين

ـ انتظار بشر از دين يا نياز انسان به دين

اين مسئله، در گذشته با عنوان ضرورت بعثت پيامبران و علل اقبال مردم به دين مطرح مى شد; ولى از آن رو كه علوم تجربى، برخى از نيازهاى بشر را پاسخ داده است، به جاى اين پرسش، اين مسئله مطرح مى شود كه آيا هم چنان، دين پاسخ گوى نيازهاى بشر هست يا خير؟

آيا دين در اين نيازها بى بديل است يا بديل پذير؟

ـ قلمرو دين و گستره ى شريعت

بعد از اثبات نياز بشر به دين در عرصه هاى مختلف، نوبت به تعيين گستره و دامنه ى آن مى رسد.

ـ كاركردهاى دين

اين مسئله نيز در كلام سنّتى با عنوان فوايد بعثت و آثار ايمان مطرح بوده است و امروزه با توجه به پيش رفت روان شناسى و جامعه شناسى و كاركردهاى فردى و اجتماعى، پرسش از كاركردهاى دين به صورت جدى مطرح مى گردد.

ـ منشاء دين

اين مسئله به اين پرسش مى پردازد كه علت روى كرد انسان به دين چيست؟

آيا ترس يا جهل يا فطرت، منشاء دين و دين دارى است يا امر ديگرى علت گرايش بشر به دين است؟

ـ گوهر و صدف دين

هگل به عنوان اوّلين فيلسوف، به اين مسئله توجه نموده و از ابعاد مختلف دين يعنى آداب، شعاير، مناسك، تجربه هاى دينى، بُعد اجتماعى و... برخى را به عنوان هدف و برخى را به عنوان وسيله معرفى كرده است.