4.نهضت رفرميسم

نهضت رفرميسم (efomation) و اصلاح دينى كه منادى انديشه ى خصوصى و شخصى سازى دين و اختصاص قلمرو دين در تنظيم رابطه ى انسان با خدا و حذف دين از صحنه ى اجتماعى و سياسى مى باشد، در زمينه سازى و رشد و توسعه ى تفكّر سكولاريستى، نقش به سزايى داشته است.

رفرميسم، جريانى است كه توسط لوتر و كالون به تدريج در راستاى كاهش نفوذ مذهب و دين و در شئون زندگى اجتماعى به ظهور پيوست. مذهب پروتستانيزم از محصولات اين نهضت به شمار مى رود.

5.فقر و ناتوانى كليسا در پاسخ به شبهات كلامى و فلسفى

اين امر، با توجه به عدم مصونيت متون دينى مسيحيان از تحريف، و نيز نارسايى تعاليم انجيل و تعارض دستاوردها و آموزه هاى مسيحيت هم چون تثليث با بديهيات عقلى و ضعف آن ها نسبت به تبيين عقلانى باورهاى دينى و رويارويى دين مسيحيت با دستاوردهاى نوين علمى و تعارض هاى آشكار ميان فرضيه ها و قوانين علمى با عقايد دينى از عوامل پيدايش سكولاريسم به شمار مى رود.[25] نمونه هاى اين تعارض ها در گفتار چهاردهم ـ علم و دين ـ بيان گرديد.

6.رشد علم و صنعت

برخى رشد علمى و تخصّصى شدن روز افزون نقش ها و وظايف و صنعتى شدن را باعث تقليل اعتبار تفاسير مذهبى و نفوذ دين بر نهادهاى اجتماعى دانسته اند و دنيا گرايى را پى آمد حتمى دگرگونى هاى صنعتى و تكنولوژيكى شمرده اند. ويلسون ـ متفكّر غربى ـ بر اين باور است كه جهان عقل گرا، فنى و ديوان سالار امروزى نسبت به دين اهميّت كم ترى نشان مى دهد.[26]

به نظر نگارنده، اين ادعا كه افزايش علوم و ره يافت هاى تجربى، با دنيا گرايى و تضعيف دين تلازم دارد، به دلايل ذيل ناتمام است:

اولا

اگر با نگاه جامعه شناسانه، اين تلازم در جوامع اروپايى و نسبت به دين مسيحيت، تمام بوده است به جهت عوامل فوق الذكر به ويژه تعارض علم و دين مسيحيت بوده است; بنا بر اين، تعميم اين حكم جامعه شناختى به ساير جوامع حتّى جوامع اسلامى، قياس مع الفارق است.

ثانياً

اين ادعا كه جوامع صنعتى تر، دنيا گراترند، در جوامع غربى نيز با تجربه ى تاريخى مردود شمرده مى شوند; زيرا كشورهايى مانند ايالات متحده، هلند و بلژيك كه از فراگرد صنعتى شدن و شهرى شدن برخوردارند، از دنيا گرايى كم ترى رنج مى برند.[27]

ثالثاً

اگر منشاء گرايش جوامع غربى به دين، جهل و ترس و عوامل روان پريشانه باشد، با رشد فرهنگى و علمى، دنيا گرايى جانشين دين گرايى مى گردد; ولى اگر حقّ پذيرى و حقّ گرايى غربيان باعث گرايش آن ها به دين حقّ شود، هيچ گاه با رشد علم و توسعه ى تكنولوژى، دين زدگى و دنيا گرايى پديد نمى آيد.

رابعاً

هم چنان كه در بخش علم دينى مذكور گرديد، علوم تجربى و تكنولوژى، تنها زاييده ى حس و تجربه نيستند. نوع عقلانيت و متافيزيك الحادى و الهى نيز به عنوان پارادايم و زمينه، بر دانش هاى تجربى اثر مى گذارند. به همين دليل، علوم تجربى به علوم دينى و سكولار تقسيم پذيرند.

دلايل پيوند دين و دنيا

پيوند دين و دنيا، در مقابل روى كرد جدا انگارى دين و دنيا مطرح گرديده است و هم چنان كه دنيا گرايى از دو منظر فلسفى و جامعه شناختى قابل بررسى است، پيوند دين و دنيا را مى توان از هر دو منظر در جوامع اسلامى بررسى كرد. به نظر نگارنده، نه تنها دلايل سكولاريسم بر اسلام و تفكّر دينى مسلمانان منطبق نيست، بلكه عوامل پيدايش سكولاريزاسيون و عرفى شدن نيز در جوامع اسلامى جريان ندارد. اينك به دلايل درون دينى و برون دينى پيوند دين و دنيا مى پردازيم:

1.رابطه ى دنيا و آخرت

مخالفان سكولاريسم با تبيين رابطه ى دنيا و آخرت به اثبات پيوند دين و دنيا پرداخته اند. توضيح مطلب اين كه متكلّمان در باره ى اين كه آيا دنيا و آخرت با يك ديگر ارتباط اعتبارى يا تكوينى دارند يا هيچ ارتباطى بين آن ها وجود ندارد، روى كردهاى مختلفى را مطرح كرده اند:

ديدگاه نخست، هيچ ارتباطى ميان زندگى دنيا و آخرت نمى بيند. بدين معنا، چگونه زيستن انسان در دنيا نقشى در چگونه زيستن او در آخرت ندارد. متكلّمان اسلامى و غير اسلامى به هيچ وجه به اين ديدگاه اعتقاد ندارند.