و يا به معنى گمراه ساختن از طريق ثواب و پاداشهاى روز قيامت است، كه در واقع به مفهوم مجازات كردن خواهد بود.

و يا اينكه منظور از" اضلال" همانست كه در سابق نيز داشته‌ايم و آن بر گرفتن نعمت توفيق، و رها ساختن انسان به حال خود كه نتيجه‌اش گمراه شدن و سرگردان ماندن در طريق هدايت است، و اين تعبير اشاره لطيفى به اين حقيقت است كه همواره گناهان سرچشمه گمراهى بيشتر و دور ماندن از طريق هدايت است‌ [1] و در پايان آيه مى‌فرمايد:" خداوند به هر چيزى دانا است" (إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ‌).

يعنى علم و دانايى خداوند ايجاب مى‌كند كه تا چيزى را براى بندگان بيان نكرده است، كسى را در برابر آن مسئول نداند و مؤاخذه نكند.

پاسخ به يك سؤال‌

بعضى از مفسران و محدثان چنين پنداشته‌اند كه آيه فوق دليل بر اين است كه مستقلات عقليه (آنچه را انسان بدون حكم شرع از طريق عقل خود درك مى‌كند، همانند زشتى ظلم و خوبى عدالت و يا بدى دروغ و سرقت و تجاوز و قتل نفس و مانند اينها) تا از طريق شرع تبيين نگردد كسى در برابر آنها مسئوليت ندارد.

و به تعبير ديگر تمام احكام عقل بايد بوسيله حكم شرع تاييد گردد، تا براى مردم تكليف و مسئوليت ايجاد كند، و بنا بر اين قبل از نزول شرع مردم هيچگونه مسئوليتى حتى در برابر مستقلات عقليه ندارند.

ولى بطلان اين پندار روشن است. زيرا جمله‌ حَتَّى يُبَيِّنَ لَهُمْ‌ (تا براى آنان تبيين كند و روشن سازد) پاسخ آنها را مى‌دهد و روشن مى‌كند كه اين آيه‌

[1] توضيح بيشتر در باره معنى هدايت و ضلالت در قرآن را در جلد اول صفحه 101 تا 103 مطالعه فرمائيد.