و در پايان اضافه مى‌كند" اين گروه كه داراى چنين صفاتى هستند ممكن است هدايت شوند" و به هدف خود برسند و در عمران و آبادى مساجد خدا بكوشند و از نتايج بزرگ آن بهره‌مند شوند (فَعَسى‌ أُولئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ‌).

1- منظور از" عمران" چيست؟

آيا آباد ساختن مساجد به معنى آبادى ساختمان و تاسيسات آن است، يا به معنى اجتماع و شركت در آن؟ بعضى از مفسران تنها يكى از اين دو قسمت را در تفسير" عمران مساجد" در آيه فوق انتخاب كرده‌اند در حالى كه مفهوم اين كلمه يك مفهوم وسيع است، و همه اين امور را شامل مى‌شود.

مشركان و بت پرستان نه حق شركت در مساجد دارند، و نه تعمير و بناى ساختمان آنها و همه اين امور بايد به دست مسلمانان انجام پذيرد.

ضمنا از اين آيات استفاده مى‌شود كه مسلمانان نبايد هدايا و كمكهاى مشركان بلكه تمام فرق غير اسلامى را براى ساختمان مساجد خود بپذيرند، زيرا آيه اول گرچه تنها سخن از مشركان مى‌گويد، ولى آيه دوم كه با كلمه" انما" شروع شده، عمران مساجد را مخصوص مسلمانان مى‌سازد.

و از اينجا روشن مى‌شود كه متوليان و پاسداران مساجد نيز بايد از ميان پاكترين افراد انتخاب شوند، نه اينكه افراد ناپاك و آلوده به خاطر مال و ثروتشان، و يا به خاطر مقام يا نفوذ اجتماعيشان- آن چنان كه در بسيارى از نقاط متاسفانه رايج شده- بر اين مراكز عبادت و اجتماعات اسلامى گمارده شوند.

بلكه تمام دستهاى ناپاك را از تمام اين مراكز مقدس بايد كوتاه ساخت.

و از آن روز كه گروهى از زمامداران جبار و يا ثروتمندان آلوده و گنهكار دست به ساختمان مساجد و مراكز اسلامى زدند، روح و معنويت و برنامه‌هاى سازنده‌