تاريخ اسلام بلكه تاريخ بشريت بود نتيجه مى‌گيريم كه خداوند بوسيله چند تار عنكبوت مسير تاريخ بشريت را تغيير داد! اين منحصر به جريان هجرت نيست بلكه تاريخ انبياء نشان مى‌دهد كه همواره خداوند براى در هم كوبيدن گردنكشان از ساده‌ترين وسائل استفاده مى‌كرده گاهى از وزش باد، و زمانى از انبوه پشه‌ها، و گاهى از پرنده كوچك ابابيل، و و مانند اينها، تا ضعف و ناتوانى بشر را در برابر قدرت بى پايانش آشكار سازد، و او را از فكر طغيان و سركشى باز دارد.

اين نكته نيز قابل توجه است كه توسل به اين سه موضوع:" زندان"،" تبعيد"، و" كشتار" منحصر به مشركان مكه در برابر پيامبر نبود بلكه هميشه جباران براى كوتاه كردن زبان مصلحان و از ميان بردن نفوذ آنها در ميان توده‌هاى رنجديده اجتماع به يكى از اين سه موضوع توسل مى‌جستند، ولى همانگونه كه اقدام مشركان مكه در مورد پيامبر نتيجه معكوس داد و مقدمه تحرك و جنبش تازه‌اى در اسلام شد اينگونه سخت‌گيرى‌ها در موارد ديگر نيز معمولا نتيجه معكوس بخشيده است‌ [1]

[1] جالب اينكه نوشتن تفسير نمونه قبلا با سرعت كمترى پيش مى‌رفت ولى هم اكنون كه اين آيات و قبل و بعد آن در تبعيدگاه" مهاباد" نوشته مى‌شود با سرعت بسيار بيشترى پيش مى‌رود، سرانجام تمام جلد هفتم در دو تبعيدگاه" مهاباد" و" انارك" به پايان رسيد!