و تا حق خود را نگيرند و دفع ستم ننمايند از پاى ننشينند.

در حقيقت ذكر اين استثناء بخاطر آن است كه حكم اخلاقى فوق مورد سوء استفاده ظالمان و ستمگران واقع نشود، و يا بهانه‌اى براى تن در دادن به ستم نگردد.

روشن است در اين گونه موارد نيز تنها به آن قسمت كه مربوط به ظلم ظالم و دفاع از مظلوم است بايد قناعت كرد.

و در پايان آيه- همانطور كه روش قرآن است- براى اينكه افرادى از اين استثناء نيز سوء استفاده نكنند و به بهانه اينكه مظلوم واقع شده‌اند عيوب مردم را بدون جهت آشكار نسازند ميفرمايد:" خداوند سخنان را ميشنود و از نيات آگاه است".

(وَ كانَ اللَّهُ سَمِيعاً عَلِيماً).

در آيه بعد، به نقطه مقابل اين حكم اشاره كرده، ميفرمايد:" اگر نيكيهاى افراد را اظهار كنيد و يا مخفى نمائيد مانعى ندارد (به خلاف بدى‌ها كه مطلقا جز در موارد استثنايى بايد كتمان شود) و نيز اگر در برابر بدى‌هايى كه افراد به شما كرده‌اند راه عفو و بخشش را پيش گيريد بهتر است، زيرا اين كار در حقيقت يك نوع كار الهى است كه با داشتن قدرت بر هر گونه انتقام، بندگان شايسته خود را مورد عفو قرار مى‌دهد".

(إِنْ تُبْدُوا خَيْراً أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا قَدِيراً).

در حقيقت آيه دوم از دو جهت در نقطه مقابل آيه اول قرار گرفته، نخست" اظهار نيكيها" در برابر" اظهار بدى‌ها" و سپس" عفو و بخشش" در برابر كسانى كه به آنها ستم شده است.