و آيه 89 نحل، و آيه 78 حج.

اكنون اين سؤال پيش مى‌آيد كه گواهى پيامبران نسبت به اعمال امت خويش چگونه خواهد بود؟:

اگر كلمه" هؤلاء" اشاره به مسلمانان بوده باشد همانطور كه در تفسير مجمع البيان آمده است، پاسخ اين سؤال روشن خواهد بود زيرا هر پيامبرى مادامى كه در ميان امت خويش مى‌باشد شاهد و ناظر اعمال آنها است و بعد از آنها اوصياء و جانشينان معصومشان، شاهد و ناظر اعمال امت خواهند بود، و لذا در باره حضرت عيسى ع چنين مى‌خوانيم: كه در روز قيامت، مسيح ع در پاسخ سؤال پروردگار عرض مى‌كند:

ما قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا ما أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَ رَبَّكُمْ وَ كُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيداً ما دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَ أَنْتَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ شَهِيدٌ (مائده- 117):

" پروردگارا من به آنها جز آنچه دستور دادى نگفتم، به آنها گفتم خداوند را كه پروردگار من و شما است عبادت كنيد، و تا آن زمان كه در ميان آنها بودم شاهد و گواه اعمال آنها بودم ولى هنگامى كه مرا از ميان آنها بازگرفتى خودت مراقب آنان بودى و تو بر هر چيز گواهى".

ولى جمعى از مفسران احتمال داده‌اند كه كلمه" هؤلاء" اشاره به گواهان امتهاى پيشين است يعنى اى پيامبر اسلام ترا گواه همه گواهان و انبياى گذشته قرار خواهيم داد و در پاره‌اى از روايات نيز به همين تفسير اشاره شده است‌ [1] و بنا بر اين مفهوم آيه چنين خواهد شد كه هر پيامبرى در حال حيات و ممات از طريق مشاهده باطنى و روحانى ناظر احوال تمام امت خويش خواهد بود و روح پاك پيامبر اسلام ص نيز از همين راه ناظر همه امم پيشين و امت خويش مى‌باشد، و به اين طريق آنها مى‌توانند نسبت به اعمال آنها گواهى دهند و حتى صلحاى امت و افراد

[1]- به تفسير نور الثقلين و تفسير برهان ذيل آيه فوق مراجعه شود.