آن است، و توصيف خداوند به اين وصف داراى مفهوم و محتواى عميقى است.

در بعضى از احاديث نيز آمده كه" فلق" چاه يا زندانى در دوزخ است، و همچون شكافى در دل جهنم خودنمايى مى‌كند.

اين روايت ممكن است اشاره به مصداقى از مصداقهاى آن باشد نه اينكه مفهوم گسترده" فلق" را محدود كند.

تعبير به" مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ‌" مفهومش اين نيست كه آفرينش الهى در ذات خود شرى دارد، چرا كه آفرينش همان ايجاد است، و ايجاد و وجود خير محض است، قرآن مى‌گويد: الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ خَلَقَهُ‌" همان خدايى كه هر چه را آفريد نيكو آفريد" (الم سجده- 7).

بلكه شر هنگامى پيدا مى‌شود كه مخلوقات از قوانين آفرينش منحرف شوند و از مسير تعيين شده جدا گردند، فى المثل نيش و دندان برنده حيوانات يك حربه دفاعى براى آنها است كه در برابر دشمنانشان به كار مى‌برند همانند سلاحى كه ما در مقابل دشمن از آن استفاده مى‌كنيم، اگر اين سلاح به مورد به كار رود خير است، اما اگر نابجا و در برابر دوست مصرف گردد شر است.

وانگهى بسيارى از امور است كه ما در ظاهر آنها را شر حساب مى‌كنيم ولى در باطن خير است مانند حوادث و بلاهاى بيدارگر و هشدار دهنده كه انسان را از خواب غفلت بيدار ساخته و متوجه خدا مى‌كند اينها مسلما شر نيست.

" غاسق" از ماده" غسق" (بر وزن شفق) به گفته" راغب" در" مفردات" به معنى شدت ظلمت شب است كه در همان نيمه شب حاصل مى‌شود، و لذا قرآن مجيد به هنگام اشاره به پايان وقت نماز مغرب مى‌فرمايد: إِلى‌ غَسَقِ‌