فراموشكاريها و خودخواهيها و حب ذات غالبا مانع مى‌شود كه همه را به خاطر بسپارد، و به عمق آثار اعمال خويش واقف گردد، ولى در آن روز كه انقلاب و تحولى در همه چيز پيدا مى‌شود روح و جان آدمى نيز دستخوش چنين انقلابى مى‌گردد، آنجاست كه به تمام اعمال خود علم تفصيلى و دقيق پيدا مى‌كند بلكه طبق آيه 30 سوره آل عمران" يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ" همه را در مقابل خود حاضر مى‌بيند.

بعضى از مفسران براى آيه تفسيرهاى ديگرى نيز ذكر كرده‌اند، از جمله اينكه منظور كارهايى است كه در آغاز عمر مقدم داشته و كارهايى كه به اواخر عمر انداخته است، ولى تفسير اول از هر جهت مناسبتر است.

ضمنا منظور از" نفس" در اينجا هر نفسى از نفوس انسانى است و تمامى افراد بشر را شامل مى‌شود.

نكته: آثارى كه از انسان باقى مى‌ماند

علاوه بر آنچه در آيات فوق آمده از روايات اسلامى نيز به خوبى استفاده مى‌شود كه ممكن است آثارى از انسان باقى بماند كه بركات يا عواقب سوئش تا سالهاى متمادى و حتى تا دامنه قيامت به او برسد.

چنان كه در حديثى از امام صادق ع مى‌خوانيم:

ليس يتبع الرجل بعد موته من الاجر الا ثلاث خصال: صدقة اجراها فى حياته، فهى تجرى بعد موته، و سنة هدى سنها، فهى تعمل بها بعد موته، و ولد صالح يستغفر له:

" بعد از مرگ انسان پرونده اعمال او بسته مى‌شود، و اجر و پاداشى به او نمى‌رسد مگر از سه طريق: بناها و اشياء مفيدى كه براى استفاده مردم از خود به يادگار