دنيا گذارد، و راه خود را به سوى كمال طى كرد و سپس از اين دنيا مى‌رود و در قبر نهان مى‌گردد باز اين انسان راه صحيح خود را پيدا نمى‌كند" چنين نيست كه او مى‌پندارد، او هنوز فرمان الهى را انجام نداده است" (كَلَّا لَمَّا يَقْضِ ما أَمَرَهُ‌) [1] تعبير به" لما" كه معمولا براى نفى توام با انتظار مى‌باشد اشاره به اين است كه با اينهمه مواهب الهى و اينهمه وسائل بيدارى كه در اختيار بشر قرار داده انتظار مى‌رود كه او در راه امتثال اوامر الهى جدى و كوشا باشد، ولى تعجب است كه هنوز اين وظيفه را انجام نداده.

در اينكه منظور از" انسان" در اينجا چه اشخاصى هستند؟ دو تفسير وجود دارد:

نخست اينكه منظور انسانهايى هستند كه در مسير كفر و نفاق و انكار حق و ظلم و عصيان گام بر مى‌دارند، به قرينه آيه 34 سوره ابراهيم كه مى‌فرمايد:

إِنَّ الْإِنْسانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ" انسان بسيار ظالم و كافر و ناسپاس است".

تفسير ديگر اين است كه همه انسانها را شامل مى‌شود چرا كه هيچكس (اعم از مؤمن و كافر) حق عبوديت و بندگى و اطاعت خدا را آن چنان كه شايسته مقام با عظمت او است انجام نداده آن گونه كه گفته‌اند:

[1] بعضى" كلا" را در اينجا به معنى" حقا" تفسير كرده‌اند، ولى ظاهر اين است كه همان معنى مشهور خود را دارد و به معنى" ردع" است، چرا كه بسيارى از افراد كوته‌بين پرادعا چنين مى‌پندارند كه وظائف خود را در برابر خداوند انجام داده‌اند آيه مى‌گويد چنين نيست كه آنها فكر مى‌كنند هنوز وظيفه خود را انجام نداده‌اند.