كه خودش درس نخوانده بود، و هرگز به مكتب نرفت و خط ننوشت، و اين هم دليل بر آن است كه چيزى جز وحى آسمانى نيست.

بعضى از مفسران" قلم" را در اينجا به قلمى تفسير كرده‌اند كه فرشتگان بزرگ خدا وحى آسمانى را با آن مى‌نويسند، و يا نامه اعمال آدميان را با آن رقم مى‌زنند، ولى مسلما آيه مفهوم گسترده‌اى دارد كه اين تفسير بيان يكى از مصداقهاى آن است، همانگونه كه" ما يَسْطُرُونَ‌" نيز مفهوم وسيعى دارد، و تمام آنچه را در طريق هدايت و تكامل فكرى و اخلاقى و عملى بشر به رشته تحرير مى‌آورند شامل مى‌شود و منحصر به وحى آسمانى يا اعمال انسانها نيست‌ [1]

" به بركت نعمت پروردگارت تو مجنون نيستى" (ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ‌) آنها كه اين نسبت ناروا را به تو مى‌زنند كوردلانى هستند كه اينهمه نعمت الهى را در باره تو نمى‌نگرند، نعمت عقل و درايت سرشار، نعمت امانت و صدق و راستى و نعمت علم و دانش آشكار، و نبوت و مقام عصمت.

ديوانه آنها هستند كه مظهر عقل كل را متهم به جنون مى‌كنند، و

[1]" ما" در" ما يَسْطُرُونَ‌" را بعضى" ما مصدريه" دانسته‌اند و بعضى" ما موصوله" و معنى دوم مناسبتر است، و در تقدير چنين مى‌باشد" و ما يسطرونه" بعضى نيز آن را به معنى" لوح" يا" كاغذى" دانسته‌اند كه روى آن كتابت مى‌شود، و در تقدير" ما يسطرون فيه" است، بعضى نيز" ما" را در اينجا اشاره به ذوى العقول و كسانى كه نويسندگان اين سطورند دانسته، ولى همان معنى كه در متن ذكر كرديم از همه مناسبتر به نظر مى‌رسد.