و بجاى اينكه بخشنده آن همه نعمتهاى آشكار و نهان را بشناسند، رو به سوى شرك و انكار، از سر جهل و لجاجت مى‌آورند.

در اينكه فرق در ميان" علم" و" هدايت" و" كِتابٍ مُنِيرٍ" چيست؟

شايد بهترين بيان اين باشد كه" علم" اشاره به ادراكاتى است كه انسان از طريق عقل و خرد خويش درك مى‌كند، و" هدى" اشاره به معلمان و رهبران الهى و آسمانى و دانشمندانى است كه مى‌توانند در اين مسير دست او را بگيرند و به سر منزل مقصود برسانند، و منظور از" كتاب منير" كتابهاى آسمانى مى‌باشد كه از طريق وحى، قلب و جان انسان را پر فروغ مى‌سازند.

در حقيقت اين گروه لجوج نه خود دانشى دارند، و نه به دنبال راهنما و رهبرى هستند، و نه از وحى الهى استمداد مى‌جويند، و چون راه هدايت در اين سه امر منحصر است لذا با ترك آنها به وادى گمراهى و وادى شياطين كشيده شده‌اند.

" هنگامى كه به آنها گفته شود، از آنچه خداوند نازل كرده پيروى كنيد مى‌گويند:

نه، ما از چيزى پيروى مى‌كنيم كه پدران خود را بر آن يافتيم"! (وَ إِذا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما وَجَدْنا عَلَيْهِ آباءَنا).

و از آنجا كه پيروى از نياكان جاهل و منحرف، جزء هيچ يك از طرق سه گانه هدايت آفرين فوق نيست، قرآن از آن به عنوان راه شيطانى ياد كرده مى‌فرمايد:" آيا حتى اگر شيطان آنها را دعوت به عذاب آتش فروزان كند باز هم بايد از او تبعيت كنند"؟! (أَ وَ لَوْ كانَ الشَّيْطانُ يَدْعُوهُمْ إِلى‌ عَذابِ السَّعِيرِ)[1]

تفسير نمونه ؛ ج‌17 ؛ ص66

[1] مفسران معمولا" لو" را در اينجا به معنى شرطيه گرفته‌اند كه جزاى آن محذوف است و در تقدير چنين است‌ لَوْ كانَ الشَّيْطانُ يَدْعُوهُمْ إِلى‌ عَذابِ السَّعِيرِ ا يتبعونه.