آنها دو اثر دارد، يك اثر فردى و ديگر اثر اجتماعى، و از اين لحاظ هر يك داراى پاداش و كيفرى است.

لذا در حديثى از امام صادق ع مى‌خوانيم كه فرمود:

يغفر للجاهل سبعون ذنبا قبل ان يغفر للعالم ذنب واحد!

" هفتاد گناه جاهل بخشوده مى‌شود پيش از آنكه يك گناه از عالم بخشوده شود"! [1] از اين گذشته همواره رابطه نزديكى ميان سطح علم و معرفت با پاداش و كيفر است، همانگونه كه در بعضى از احاديث اسلامى مى‌خوانيم:

ان الثواب على قدر العقل:

" پاداش به اندازه عقل و آگاهى انسان است" [2] و در حديث ديگرى از امام باقر ع آمده است‌

انما يداق اللَّه العباد فى الحساب يوم القيامة على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا:

" خداوند در روز قيامت در حساب بندگان به اندازه عقلى كه به آنها در دنيا داده دقت و سختگيرى مى‌كند" [3] حتى در روايتى از امام صادق ع آمده است كه: توبه عالم در بعضى از مراحل پذيرفته نخواهد شد، سپس به اين آيه شريفه استناد، فرمود، إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ:" توبه تنها براى كسانى است كه از روى جهل و نادانى كار بدى انجام مى‌دهند" (سوره نساء آيه 17) [4] و از اينجا روشن مى‌شود كه ممكن است مفهوم" مضاعف" يا" مرتين" در اينجا افزايش ثواب و عقاب باشد، گاه دو برابر و گاه بيشتر، درست همانند اعدادى كه جنبه" تكثير" دارد بخصوص اينكه" راغب" در" مفردات" در معنى‌

[1] اصول كافى جلد اول صفحه 37 (باب لزوم الحجة على العالم).

[2] و [3] اصول كافى ج اول صفحه 9 كتاب العقل و الجهل.

[4] اصول كافى جلد اول صفحه 38 (باب لزوم الحجة على العالم).