و- اقدامات نظامى و سياسى پيامبر در اين ميدان‌

عوامل پيروزى پيامبر ص و مسلمانان در ميدان احزاب، علاوه بر تاييد الهى به وسيله باد و طوفان شديدى كه دستگاه احزاب را به هم ريخت، و نيز علاوه بر لشگريان نامرئى پروردگار، مجموعه‌اى از عوامل مختلف، از روشهاى نظامى، سياسى، و عامل مهم اعتقادى و ايمانى بود:

1- پيامبر ص با قبول پيشنهاد حفر خندق، عامل تازه‌اى را در جنگهاى عرب كه تا آن زمان وجود نداشت وارد كرد كه در تقويت روحيه سپاه اسلام و تضعيف سپاه كفر بسيار مؤثر بود.

2- مواضع حساب شده لشكر اسلام و تاكتيكهاى نظامى مناسب، عامل مؤثرى براى عدم نفوذ دشمن به داخل مدينه بود.

3- كشته شدن" عمرو بن عبد ود" به دست قهرمان بزرگ اسلام على بن ابى طالب ع، و فرو ريختن اميدهاى لشكر احزاب با مرگ وى، عامل ديگرى بود.

4- ايمان به پروردگار و توكل بر ذات پاك او كه بذر آن در دلهاى مسلمانان بوسيله پيامبر ص، افشانده شده بود و مرتبا در طول جنگ وسيله تلاوت آيات قرآن و سخنان دلنشين پيامبر ص آبيارى مى‌شد، نيز يك عامل بزرگ محسوب مى‌گرديد.

5- روش پيامبر ص، روح بزرگ و اعتماد به نفس او به مسلمانان، قوت قلب و آرامش مى‌بخشيد.

6- افزون بر اينها داستان" نعيم بن مسعود" يك عامل مؤثر براى ايجاد تفرقه در ميان لشكر احزاب و تضعيف آنان شد.