نوشيدند) و من هرگز در روش خود تغيير نداده، بر سر پيمانم ايستاده‌ام" [1] بعضى ديگر گفته‌اند: جمله" مَنْ قَضى‌ نَحْبَهُ‌" اشاره به شهيدان بدر و احد است، و جمله" و مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ" اشاره به مسلمانان راستين ديگرى است كه در انتظار پيروزى يا شهادت بودند.

از" انس بن مالك" نيز نقل شده كه عمويش" انس بن نضر" در روز جنگ بدر حاضر نبود، بعدا كه آگاه شد، در حالى كه جنگ پايان يافته بود تاسف خورد كه چرا در اين جهاد شركت نداشت، با خدا عهد و پيمان بست كه اگر نبرد ديگرى رخ دهد در آن شركت جويد و تا پاى جان بايستد، لذا در جنگ احد شركت كرد و به هنگامى كه گروهى فرار كردند او فرار نكرد، آن قدر مقاومت نمود كه مجروح شد سپس به افتخار شهادت نائل گشت‌ [2] و از ابن عباس نقل شده كه گفت: جمله" فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‌ نَحْبَهُ‌" اشاره به حمزة بن عبد المطلب و بقيه شهيدان احد و انس بن نضر و ياران او است‌ [3] در ميان اين تفسيرها هيچ منافاتى نيست، چرا آيه مفهوم وسيعى دارد كه همه شهداى اسلام را كه قبل از ماجراى جنگ" احزاب" شربت شهادت نوشيده بودند شامل مى‌شود، و منتظران نيز تمام كسانى بودند كه در انتظار پيروزى و شهادت به سر مى‌بردند، و افرادى همچون" حمزه سيد الشهدا" ع و" على" ع در رأس اين دو گروه قرار داشتند.

لذا در تفسير" صافى" چنين آمده است: ان اصحاب الحسين بكربلا كانوا كل من اراد الخروج ودع الحسين (ع) و قال: السلام عليك يا بن‌

[1]" مجمع البيان" ذيل آيه مورد بحث.

[2]" تفسير قرطبى" و" فى ظلال" و" مجمع البيان" (با مختصر تفاوتى) اين روايت را آورده‌اند.

[3]" مجمع البيان" ذيل آيه مورد بحث.