و مرتب بودن است، لذا كسى كه دندانهايش خوب و منظم و مرتب باشد، عرب به او" رتل الاسنان" مى‌گويد، روى اين جهت ترتيل به معنى پى در پى آوردن سخنان يا آيات روى نظام و حساب گفته شده.

بنا بر اين جمله و رتلناه ترتيلا اشاره به اين واقعيت است كه آيات قرآن گرچه تدريجا و در مدت 23 سال نازل شده است اما اين نزول تدريجى روى نظم و حساب و برنامه‌اى بوده، به گونه‌اى كه در افكار، رسوخ كند، و دلها را مجذوب خود سازد.

در تفسير كلمه" ترتيل" روايات جالبى نقل شده كه به بعضى از آنها ذيلا اشاره مى‌كنيم:

در تفسير" مجمع البيان" از پيامبر ص چنين نقل شده كه به ابن عباس فرمود: اذا قرأت القرآن فرتله ترتيلا:" هنگامى كه قرآن را خواندى آن را با ترتيل بخوان".

ابن عباس مى‌گويد پرسيدم: ترتيل چيست؟

پيامبر ص فرمود:

بينه تبيينا، و لا تنثره نثر الدغل (الرمل) و لا تهذه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه، و حركوا به القلوب، و لا يكونن هم احدكم آخر السورة:

" حروف و كلمات آن را كاملا روشن ادا كن، نه همچون خرماى خشكيده (يا ذرات شن) آن را پراكنده كن، و نه همچون شعر آن را با سرعت پشت سر هم بخوان، به هنگام برخورد با عجائب قرآن توقف كنيد و بينديشيد و دلها را با آن تكان دهيد، و هرگز نبايد همت شما اين باشد كه به سرعت سوره را به پايان رسانيد" (بلكه مهم انديشه و تدبر و بهره‌گيرى از قرآن است) [1] نظير همين معنى در" اصول كافى" از امير مؤمنان على ع نقل شده است‌ [2]

[1] مجمع البيان ذيل آيه مورد بحث.

[2] اصول كافى جلد 2 صفحه 449 (باب ترتيل القرآن بالصوت الحسن).